Afgelopen weekeinde viel in het Groningse plaatsje Ten Boer een vrouw in een vier meter diep zinkgat. Ook huizen en bomen verdwijnen soms in gaten die plotseling ontstaan in de aarde. Hoe ontstaat een zinkgat eigenlijk?
Het zal je maar gebeuren: je loopt over straat en ineens zakt de stoep onder je weg en val je in een gat in de aarde. Het gebeurde dit weekeinde in het Groningse plaatsje Ten Boer. Daar viel een vrouw in een vier meter diep zinkgat. Ze overleefde het. Of stel: je wordt wakker en ontdekt een gapend gat op de plek waar eerst je auto stond.
Gapend gat
Deze zogenoemde cenotes zouden niet misstaan in een sciencefictionverhaal, maar bestaan ook in werkelijkheid. Het is de verzamelnaam voor gaten in de bodem die ontstaan doordat de onderliggende kalksteen is opgelost. In grondwater zit namelijk vaak koolstofdioxide, en dat tast kalk aan – net zoals de CO2 in frisdrank je tanden stukje bij beetje erodeert. Vaak leidt zulke kalksteenverwering (karst) alleen tot kleine depressies in het landschap. Maar het kan gebeuren dat zich onder het oppervlak al langere tijd een gapend gat bevindt, een grot bijvoorbeeld, en in dat geval is de bodem zo fragiel dat het hele oppervlak bij het minste of geringste – een daling van de grondwaterstand, of een lichte aardbeving – kan instorten. Als het ontstane gat zich vervolgens met (regen)water vult, is er sprake van een cenote.
Honderden meters diep
De cenotes (afkomstig van het Maya-woord ‘dzonot’, dat bron betekent) kunnen in diameter variëren van één meter tot ruim een halve kilometer en zijn soms honderden meters diep. Op het Mexicaanse schiereiland Yucatan zijn indrukwekkende voorbeelden te vinden, maar cenotes kunnen in principe overal voorkomen waar kalksteen in de ondergrond zit.
De algemenere term ‘zinkgaten’ hoeft niet per se op kalkoplossing te duiden. In de buurt van de Dode Zee ontstaan bijvoorbeeld gaten door zoutoplossing en in mei 2010 zakte een deel van Guatemala City in de grond doordat de vulkanische as onder de stad wegspoelde. In noordelijke landen met een jaarrond bevroren ondergrond ontstaan soms gaten door thermokarst: als ondergrondse watermassa’s beginnen te smelten, kan de bovengelegen bodem plotseling verzakken. En dan zijn er nog de zinkgaten door menselijk handelen, die bijvoorbeeld ontstaan boven oude mijnschachten.
Gatenkaas
Zinkgaten komen af en toe voor in Nederland. De bodem in het westen van Nederland bestaat grotendeels uit klei en is minder geschikt voor de vorming van zinkgaten. De wat meer poreuze ondergrond in de Achterhoek rond Winterswijk en Zuid-Limburg leent zich er beter voor, vooral in combinatie met mijnbouw. In Heerlen verdween in 2011 een deel van een winkelcentrum door het ontstaan van een zinkgat als gevolg van de mijnbouw.
