De oudste boom van Nederland staat op Bonaire

Daar staat hij dan: de vermoedelijk oudste boom van Nederland. Niet in een van de twaalf provincies, maar in Caribisch Nederland. Om precies te zijn: boven op een kalkplateau op het eiland Bonaire. Bomenkenner Johan van Blerk schat de leeftijd op duizend jaar. In Roots juni lees je alles over deze oerboom – hier een klein voorproefje.

Wie op zoek gaat naar de oudste boom van Nederland, denkt vaak aan het landje aan de Noordzee. Maar in 2010 werd Nederland uitgebreid met drie tropische eilanden: Saba, Sint Eustatius en Bonaire, samen Caribisch Nederland genoemd. Op het laatste eiland woont bomenkenner Johan van Blerk. Hij denkt dat een of meer wayaká’s (Guaiacum officinale) op Bonaire duizend jaar oud zijn. Heel wat ouder dan de oudste bomen van Europees Nederland, die halen de zeshonderd jaar niet.

Bomengek

Na zijn komst naar Bonaire in 2003 zag Van Blerk hoe verschraald het landschap er is en dat de natuur er onder druk staat. Dat komt omdat er in de laatste eeuwen flink wat bomen zijn gekapt en omdat de Spanjaarden geiten en ezels introduceerden. Voor de toeristen bieden zij een charmant plaatje, maar zaden krijgen amper de kans te ontkiemen; de geiten vreten elk stukje groen dat boven de aarde uitsteekt meedogenloos op.

Van Blerk: “Bonaire had oorspronkelijk een bosachtige begroeiing. Maar na de verovering van het eiland in 1499 merkten de Spanjaarden en later de Nederlanders dat bijvoorbeeld het geelbloeiende verfhout (Haematoxylon brasiletto) interessant was als rode verfstof en dat het zachte hout van de rode zadelboom (Bursera simaruba) geschikt was voor ezelzadels.”
De veroveraars kapten er dus lustig op los met als gevolg een achteruitgang van de biodiversiteit. Van Blerk is een echte bomengek en vanaf zo’n beetje de eerste dag op Bonaire was hij actief met groen, vooral met de teelt van (zeldzame) bomen. Als zelfstan­dig consultant en boomkweker raakte hij betrokken bij de educatieve tuin Tera Barra, midden op het eiland. Inmiddels is hij voorzitter van de stichting Tera Barra, die de vijf hectare grote tuin beheert. Daarin is de oorspronkelijke vegetatie van het eiland te zien, niet de stekelige bomen, struiken en cactussen die nu het eiland beheersen.

Zinkt als een baksteen

Om de originele begroeiing terug te krijgen, heeft Van Blerk het hele eiland afgestruind op zoek naar zaden van oor­spronkelijk Bonairiaanse bomen. “Het was een kwestie van goed zoeken, maar ik vond wel zaden van inmiddels zeldzame bomen. Die kweekte ik op, totdat ik ze met behulp van vrijwilligers kon uitplanten.”

Tijdens zijn zoektochten naar zaad vond Van Blerk op een verlaten plek een oer­oude wayaká die honderden jaren geleden gekapt moet zijn. De stronk is daarna opnieuw uitgelopen en heeft zich gesplitst. Boven de stronk verheffen zich nu twee stammen, die samen een mooie, grillige, holle boom vormen met een vijftien meter brede kroon. Van Blerk vertelt dat de veroveraars de wayaká, in Nederland pokhout genoemd, in grote aantallen hebben gekapt omdat de boom zulk hard hout opleverde. “Van wayakáhout werden onder meer katrollen voor de scheepvaart gemaakt. Het is bijna anderhalf keer zo zwaar als water en zinkt dus als een baksteen.”

Boven de stronk verheffen zich nu twee stammen, die samen een mooie, grillige, holle boom vormen met een vijftien meter brede kroon. | Foto Johan van Blerk

Meer bomenkennis

• Meer over Tera Barra, de kap van wayaká’s en dit oeroude exemplaar lees je in Roots juni. Daarin ook:
  – Wandelen in Zuid-Hollandse wilgenjungle Klein Profijt
  – De kwestie: doet Staatsbosbeheer genoeg aan natuurbeheer?
  – Sterren kijken met Govert Schilling
  – Natuurommetje door Drents hoogveen
  – De natuur van Tenerife oogt buitenaards
  – Op audiëntie bij de koninginnenpage
  – Roots Tiny Forest: biodiversiteit op de vierkante meter
  – De columns van Saskia van Loenen en René Krekels
  En nog veel meer…
  Pak Roots juni mee uit het winkelschap of bestel ‘m eenvoudig online via de webshop – tot en met 22 juni betaal je geen verzendkosten.
• Dit zijn de 10 hoogste bomen van de wereld
• 1.000 jaar oude steeneik is Europese Boom van het Jaar 2021

CREDITS: TEKST JEANNETTE VAN DITZHUIJZEN | FOTO’S JOHAN VAN BLERK