Op een kwartiertje wandelen van de bebouwde kom van het Gelderse Bennekom ligt natuurreservaat De Heide, het eerste mierenreservaat van Nederland. In een strook van zo’n 700 meter lang leven maar liefst 28 mierensoorten, waaronder heel zeldzame als het mergeldraaigatje, de breedschubmier en de bedreigde gewone satermier. Natuurfotograaf Edwin Giesbers ging op zoek naar de kleine bewoners.
Op een zonnige ochtend in mei wandel ik samen met Jinze Noordijk door het mierenreservaat. Noordijk, werkzaam bij EIS Kenniscentrum Insecten, is bioloog en mierenexpert; hij schreef in 2020 in opdracht van de gemeente Ede (waar Bennekom onder valt) het beheerplan voor dit gebied. Zonaanbidders als vlinders en libellen vliegen al rond en ook in de vegetatie wemelt het van het kleine leven. Glimmende kevertjes, wantsen en harige rupsen, maar natuurlijk ook mieren. Daar ben ik vooral op gefocust en geconcentreerd speur ik de omgeving af, op zoek naar de opvallende, grote koepelnesten van de rode bosmieren. Noordijk zoekt het dichterbij en scant minutieus de grond voor onze voeten.
Snel heeft hij succes: “Kijk, hier heeft een leuke mierensoort zijn nest!” Noordijk wijst op een aantal kleine openingen in de grond van hooguit een centimeter in doorsnee. De openingen zijn kokervormig en rechtopstaand, gemaakt van plantaardig materiaal. En nu pas, na beter kijken, zie ik ook heel kleine mieren – donkerrood en slechts 5 millimeter klein – in en uit lopen. “Dit is de kokersteekmier”, zegt Noordijk met een glimlach. “Mogelijk spelen de opgehoogde nestingangen een rol bij de verdediging tegen indringers”.
Kokersteekmieren bij de kokervormige ingang van hun nest | Foto Edwin Giesbers
Slavendrijvers en boeren
Wie zich in het leven van de mier verdiept, ontdekt heel bijzonder gedrag en complete woongemeenschappen met een complexe en sociale structuur. Mieren leefden al 130 miljoen jaar geleden, in het krijt. Ze scharrelden rond tussen de poten van dinosauriërs. Onder de vele mierensoorten vind je allerlei leefwijzen; sommige soorten zijn slavendrijvers, andere zijn tuinders en er zijn ook boeren. Die laatste kunnen we vaak in onze eigen tuin zien, bij planten waar zich bladluizen en schildluizen op bevinden. De mieren beschermen de luizen tegen vijanden als lieveheersbeestjes en gaasvliegen.
Bekijk je zo’n plant met mieren en luizen van heel dichtbij, dan zie je waar het de mier om te doen is: honingdauw. Dit zoete goedje wordt door de luizen afgescheiden als de mieren met hun voelsprieten op het kleine insect ‘trommelen’, waarop ze de honingdauw direct consumeren. Wordt het te koud voor de bladluizen, dan nemen de mieren de hele ‘kudde’ mee naar hun nest, voor een warm onderkomen tijdens de winter. Dat is pas goed voor je huisdieren zorgen!
In de bloem van vingerhoedskruid delen wegmieren voedsel met elkaar | Foto Edwin Giesbers
CREDITS: TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
Meer over het mierenreservaat – inclusief prachtige foto’s – vind je in Roots mei, nu in de winkels en webshop. Daarin lees je uiteraard nog veel meer, zoals:
- Steenuil krijgt steuntje in de rug
- De oudste bossen van de Lage Landen
- Lentewandelen in het spoor van de wolf in Drenthe
- Hotspots van de fazant
- De ragfijne pracht van fluitenkruid
- Natuurommetje op Schokland
Dus pak ‘m mee uit het winkelschap of bestel ‘m eenvoudig online, via onze webshop.
Meer mierenweetjes
- Wil je bewegend beeld zien van de mieren? Check deze filmbeelden die Edwin Giesbers maakte van de mieren in het mierenreservaat.
- Jinze Noordijk geeft regelmatig lezingen en excursies in mierenreservaat
De Heide. Kijk voor meer informatie op: wageningen.knnv.nl/agenda. - ‘Freeze, fight, or flight’ oftewel bevriezen, vechten of vluchten. Dat zijn de tactieken van dieren bij gevaar. Welke tactiek een dier vooral hanteert verschilt per soort. Mieren kunnen bevriezen en een flink robbertje vechten – ook met elkaar. Maar minstens zo goed zijn ze in ontsnappen, door zichzelf te katapulteren bijvoorbeeld. In 2020 ontdekten wetenschappers dat ze ook wegrollen bij gevaar, door zich op te vouwen tot héle kleine balletjes.
- Onlangs schoot een middelbare scholier in Panama Stad met een katapult een kleien bal dwars door de stam van een Cecropia boom. De volgende ochtend bleek het gat in die snelgroeiende tropische boomsoort te zijn gedicht. Door ….. mieren.
- Lees hier hoe mieren slapen.
