Of ze nu klein zijn of groot. Lopen, vliegen of zwemmen: bijna alle dieren slapen. De één doet een kort dutje, terwijl een ander uren onder zeil is. Maar zijn er ook dieren die nooit slapen? Wetenschapsjournalist Kim Veenman zocht het uit voor Roots.
Foto: Pixabay
Dichte oogjes, slappe poten en een rustige ademhaling. Iedereen herkent een slapend dier. Maar wat is slaap precies? Onderzoekers omschrijven het als fysieke rust, op een specifieke plek, op een bepaalde tijd van de dag, in een typische houding. Het dier reageert ook nauwelijks op prikkels. “Toch is het verschil tussen rusten en slapen vaak moeilijk te zien”, vertelt slaaponderzoeker Peter Meerlo van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarom kijken onderzoekers naar de hersenactiviteit, waarbij ze twee afwisselende slaapfasen zien: de REM en de non-REM-slaap. Tijdens de REM-slaap zijn de hersenen net zo actief als het wakkere brein, terwijl bij de non-REM-slaap de hersengolven tragere golfbewegingen maken. Bij beide zijn de spieren verslapt, maar bij REM-slaap zie je af en toe twitches; het dier schokt dan met z’n poten en beweegt z’n ogen (vandaar de naam rapid eye movements).
Wel of geen slaap?
Of er ook dieren zijn die nooit slapen, is volgens Meerlo lastig te zeggen. Van de meeste dieren op aarde is slaap nog nooit onderzocht en bij primitievere dieren is het moeilijk te meten. Meerlo: “Bij vissen en insecten kunnen we aan de buitenkant niet goed zien of ze slapen, en in hun hersens zien we de slaapfasen niet altijd. Sowieso zijn breinmetingen moeilijk, omdat deze diertjes zo klein zijn en hun zenuwstelsel anders is. Ook bij reptielen als krokodillen en schildpadden zijn rustperiodes in het brein gemeten, maar anders dan bij ons.” Als breinmetingen niet werken, kijken onderzoekers naar het gedrag en de lichaamshouding. Hieruit blijkt dat alle vogels en zoogdieren slapen. Ook bij ongewervelde diersoorten als schorpioenen, bijen en fruitvliegjes zien onderzoekers slaap: ze hebben elke dag periodes waarin ze nauwelijks bewegen en niet meer reageren op prikkels.
Foto: Eric Inghelbrecht
Lang wakker
Wel zijn er dieren die langere tijd niet slapen. Meerlo: “Mannetjes strandlopers slapen tijdens de voortplantingstijd wekenlang nauwelijks. Ze zijn te druk met het verdedigen van hun territorium. Dit is een van de weinige studies waarbij de hersenactiviteit in het wild is gemeten. Of deze mannetjes een prijs betalen voor deze slapeloosheid weten we niet.” Zijn er dan helemaal geen dieren die niet slapen? Meerlo: “Alle dieren die onderzocht zijn slapen. Daarom moet slaap wel belangrijk zijn en lijkt het niet waarschijnlijk dat er dieren zijn die zonder kunnen. Toch kan het dat er diersoorten zijn die nooit slapen. Zoals misschien eendagsvliegen? Zij kunnen hun tijd denk ik beter gebruiken om zich voort te planten.”
Meer lezen over slapen?
Dit is het verschil tussen winterslaap en winterrust.
En kunnen bomen eigenlijk slapen?
Bestaat dat, bloemen die even een uiltje knappen.
Foto header: Annelies Vriens
