In de rubriek In de ban van… komen mensen aan het woord die een bijzondere fascinatie hebben voor één speciaal aspect van de natuur. Deze maand, in Roots september, in de ban van de brandnetel. Er zijn honderden diersoorten die van de brandnetel houden, maar de diersoort mens moet er meestal niets van hebben. Bioloog Frans Olofsen wil dat veranderen. ‘Zo’n brandhaar alleen al is een huzarenstukje.’
“Laten we hier even kijken”, zegt Frans Olofsen terwijl hij wat brandnetels opzij buigt. “Tussen deze bossen vinden we er hopelijk wel een.” Een tel of wat later springt hij op. “Ja! Daar hangt er een. Zo’n typisch opgerold blad. Zullen we kijken wat erin zit?” Voorzichtig vouwt hij het brandnetelblad open. En jawel, daar zit een klein, donker rupsje. “Een atalanta, denk ik. De atalanta legt haar eitjes op de brandnetel. Het is een vlinder die dol is op de plant, en hij is zeker niet de enige. Alleen onder de vlinders zijn er al tientallen brandnetelliefhebbers.”
Wel 200 insectensoorten
Als je goed kijkt zie je steeds meer leven op de brandnetel, dat is wat Olofsen wil laten zien op de plek waar we nu zijn – tussen een immense hoeveelheid brandnetels in de Amsterdamse Oeverlanden. Ook verborgen leven, waarvoor je (bijna) een loep nodig hebt om het te zien. “Zo’n 200 insectensoorten worden over de hele plant verspreid gezien, op het blad bijvoorbeeld zie je sommige aan de bladrand, andere meer naar binnen: er is een mooie werkverdeling. Hier op deze mannelijke bloemen beweegt nu ook iets. Aha, minuscule glanskevertjes. Die zitten vooral in de bloemen.”
Sommige insecten kunnen alleen op brandnetels leven, en zijn er dus afhankelijk van. “Van die monofagen zijn er een stuk of vijftig. Een mooie is de groene bladsnuitkever, ook bekend als de brandnetelsnuittor. Kijk – geen toeval hoor -, daar zitten er twee. Ze zijn nog aan het paren ook! Dat is wél echt geluk hebben. En daar, op de plant ernaast, zit er nog een. Die heeft wat minder van dat metallic groen. Dat is een beetje stoffig materiaal, de kleur valt er soms een beetje af.”
Brandnetel jeuk
Met een loepje kun je de brandharen van een brandnetel heel mooi zien, kijk maar. Puur glas! De top van de brandhaar is gemaakt van silicium, de basis van glas. Als een brandnetel je prikt, knapt het kopje eraf en schiet een scherp naaldje je huid in. Het is een huzarenstukje, de brandnetel investeert enorm in die haren.
Ik heb me weleens afgevraagd of de brandnetel nog zou bestaan zonder brandharen. Ik denk het niet, want hij zou dan veel meer gegeten zijn. Ook vee is bang voor de brandnetel. Ik gaf een keer een paard een wortel en hield hem daarna een brandnetel voor. Hij wendde zich af, zonder de brandnetel aan te raken.
Je kunt trouwens ook anders aankijken tegen die brandende jeuk. Dat leerde ik van tuinman Jan Graafland van de fraaie tuin van de firma Weleda. Hij ziet de brandharen niet als wapens, maar als uitreikende delen van de plant die de levenskrachten naar buiten stuwen. Dat voelt misschien niet prettig, maar volgens hem zou je huid daar best eens van kunnen opleven. De brandnetel prikt met stoffen die alleen bij dieren en mensen voorkomen. Als je daarover nadenkt! Heel knap.”
Lees ook:
Brandneteluitslag en wat helpt tegen brandnetel jeuk.
Vlinders houden van brandnetels. Hoe kan dat en hebben zij geen last van dat gif? Kars Veling van de Vlinderstichting legt uit.
Van grote brandnetel tot brandnetelhoogte: 3 brandnetelweetjes
- 35 brandnetelsoorten zijn bekend, Nederland kent er drie: de grote en de kleine, en sinds 2014 ook de zuidelijke, de ‘Urtica membranacea’.
- Brandnetels kunnen recordhoogtes van zo’n 3 meter bereiken.
- Netel komt van nestel of noedl. Het een betekent draad, noedl betekent naald (prik). Brand zit ook in de Latijnse naam: Urtica = brandend.
Meer lezen
- Wat fladdert er in onze tuinen als de zon ondergaat? Roots ging mee met de Nachtvlinderkaravaan, waarbij bewoners van Amsterdam-Noord in hun eigen tuin op zoek gaan naar nachtvlinders.
- De wetenschap heeft visueel bewijs geleverd dat planten onderling communiceren, te zien in deze video.
- Botanische duinen: 3x markante zomerse duinplanten
Tekst: Marjolein van Rotterdam
Foto bovenaan: Getty Images
