Soorten als panteramaniet en narcisamaniet spreken alleen al door hun naam tot de verbeelding. Dat doet ook de groene knolamaniet, maar om een geheel andere reden. De Engelse naam van deze paddenstoel is Death Cap en dat doet het ergste vermoeden – en niet ten onrechte. De soort wordt algemeen beschouwd als de giftigste paddenstoel ter wereld en breidt zich gestaag uit.
De verschillende soorten uit de amanietenfamilie komen als bolletje boven de grond, maar hebben in volgroeide fase de typische paddenstoelvorm: een steel met hoed. Onder de hoedrand vind je de vrijstaande plaatjes met daarin de witte sporen. Ook hebben de meeste soorten een velum – een dun membraan – dat later achterblijft als kleine stukjes op de hoed: de welbekende witte stippen bij de vliegenzwam.
Samenwerken met bomen
Op een na zijn alle amanieten in Nederland symbionten en werken ze met bomen samen. “Het voordeel voor de paddenstoel is simpel: voedsel – in de vorm van suikers”, vertelt Rob Chrispijn. Hij geniet bekendheid als tekstschrijver voor Herman van Veen en Hans Dorrestijn, maar is ook een vermaard mycoloog en oudvoorzitter van de Nederlandse Mycologische Vereniging. “De voordelen voor de boom zijn veelzijdiger: door het ragfijne web van schimmeldraden bestrijkt de paddenstoel een veel groter gebied dan de boom met zijn haarwortels. De zwamdraden kunnen effectiever water en mineralen opsporen, evenals stikstof (in de tijd dat stikstofverbindingen in de bodem nog zeldzaam waren). Belangrijk is ook dat symbionten de wortels van die boom beschermen tegen ziekten en parasieten.”
Geheimzinnige zwarte amaniet
Je vindt amanieten altijd in de omgeving van bomen. Maar bij welke boomsoorten en op welke bodem hangt af van de soort amaniet. “Sommige soorten groeien zowel bij loofbomen als bij naaldbomen”, aldus paddenstoelkenner Herman Sieben, ook van de Nederlandse Mycologische Vereniging. “Voorbeelden daarvan zijn parelamaniet en vliegenzwam.
De groene knolamaniet – met een geel of groen getinte koepelvormige hoed – groeit vooral bij eiken, maar kan ook voorkomen bij beukenbomen. Er zijn soorten die op voedselarme bodems voorkomen, zoals de narcisamaniet, en soorten die op rijkere bodems voorkomen, zoals de groene knolamaniet.” Een uitzondering is de zwarte amaniet; daarvan is geen symbiose met bomen bekend. De zwarte amaniet werd pas in 1987 officieel beschreven. In 2000 werd de soort voor het eerst in Nederland ontdekt.
Knabbelen van amanieten: mensen niet, dieren wel
Waar mensen beter niet van een giftige amaniet kunnen eten, is dat voor insecten als kevers, naaktslakken en huisjesslakken geen enkel probleem. Zelfs aan de groene knolamaniet wordt wel geknabbeld. En ook andere bosdieren als muizen en eekhoorns slaan geen paddenstoelenmaaltijd af. De sporen van paddenstoelen worden zo ook door dieren verspreid, al zijn het vooral regen en wind die daarvoor zorgen.
Het vervolg van dit artikel, en veel meer weetjes over amanieten, lees je in Roots november.
Meer lezen en zien
- Prachtig gefotografeerd, deze vliegenzwam in pasteltinten.
- Wil je ook graag paddenstoelen fotograferen? Zo pak je dat aan volgens topfotograaf Edwin Giesbers.
- Boswandelingen: dit zijn 5 hele fijne wandelroutes voor in de herfst
Tekst en foto’s: Edwin Giesbers
