Kom je met je huid tegen een brandnetel aan, dan geeft dat een branderig gevoel. Maar hoe komt dat eigenlijk?
De naam ‘brandnetel’ geeft bijzonder goed weer wat er gebeurt als je hem aanraakt: het brandt. Dat gevoel is irritant, maar trekt meestal ook vrij snel weer weg. Hoe ontstaat dat branderige gevoel? Als je goed kijkt naar de stengel en de bladeren van een brandnetel, zie je daar een soort haartjes op zitten. Die zitten daar ter bescherming. Als je de brandnetel aanraakt, kan de plant beschadigd raken. Om zichzelf daartegen te beschermen valt de top van het haartje eraf en komt er een naaldje tevoorschijn. Deze naaldjes prikken in je huid en brengen daarmee een chemische stof in je lijf, bestaande uit onder andere histamine, serotonine, acetylcholine en mierenzuur. De combinatie van deze stoffen veroorzaakt – helemaal bekend is het niet – de bultjes en de jeuk.
Boze buitenwereld
De stof histamine wordt vaak genoemd als het gaat om allergische reacties. Het is een stof die ook in ons lichaam voorkomt en onderdeel is van ons verdedigingsmechanisme tegen de grote boze buitenwereld, het bevindt zich in immuuncellen. Als er teveel histamine in ons lichaam voorkomt, bijvoorbeeld door een brandnetelprik, ontstaat er een allergische reactie. Hierbij kunnen zwelling en jeuk voorkomen, net als wanneer je een brandnetel aanraakt. Serotonine komt voornamelijk ter sprake in combinatie met depressie. Te weinig serotonine in je lichaam kan ervoor zorgen dat je je ongelukkig voelt, maar het lijkt ook te zorgen voor agressie. In combinatie met de andere stoffen uit de brandnetelnaald veroorzaakt serotonine in de huid echter vooral irritatie en pijn.
Brandwonden
Acetylcholine en mierenzuur veroorzaken – waarschijnlijk – ook het branderige gevoel dat je krijgt nadat je in aanraking bent geweest met de brandnetel. Puur mierenzuur is een bijzonder bijtende stof. Als je die in grotere hoeveelheden dan bij de brandnetel op je huid krijgt, kun je flinke brandwonden oplopen. Het is onduidelijk welke stoffen het grootste aandeel hebben in de brandnetelreactie. Wel is duidelijk dat veel van deze stoffen ook voorkomen in andere giftige planten of dieren, zoals de kwal, bij en wesp.
Wat helpt tegen de jeuk? Dovenetel!
Als je een brandnetel hebt aangeraakt, trekt de irritatie over het algemeen na een uurtje of wat vanzelf weg. Wil je graag dat het sneller gaat, dan kun je er dovenetel op smeren. Die groeit vaak vlak bij de brandnetel, en de planten lijken wel wat op elkaar. Dit fenomeen, waarbij een ongevaarlijk dier of plant lijkt op een ander gevaarlijk dier of plant, noemen we mimicry. De dovenetel heeft goed gebruikgemaakt van de angst die de brandnetel bij mens en dier oproept. Het verschil tussen de dovenetel en de brandnetel is echter wel zichtbaar, al moet je goed kijken.
De stengel van de dovenetel is bijna vierkant, terwijl die van de brandnetel ronder is. Ook heeft de dovenetel prachtige witte lipachtige bloemetjes. De brandnetel heeft onopvallende geelgroene bloemen. Door bultjes van de brandnetel met blad van de dovenetel in te smeren, trekken ze weg.
In het boek Natuurlijk Biologie van biologe Sara van Duijn vind je naast deze vraag nog 69 andere intrigerende vragen over planten, dieren en mensen, zoals ‘Slapen vlinders?’ en ‘Waarom zijn er zoveel verschillende soorten wolken?’ Natuurlijk Biologie, Sara van Duijn. Uitgeverij Q, € 7,90.
Sara van Duijn heeft nog deze vraag beantwoord in Roots: Hebben planten ook ontlasting?
Meer vragen over brandnetels
- Waarom prikt een brandnetel niet als je de stengel voorzichtig vastpakt?
- Vlinders zijn gek op brandnetels. Waarom hebben zij geen last van het geprik?
Tekst: Sara van Duijn
