Hoe moet je leven op een aarde die ziek is? Roots-redacteur Daniël Mulder vindt in dit natuurblog het antwoord bij de filosoof Nietzsche. Hij stelt: het herstellen van de band met de natuur is een persoonlijk levensexperiment, waarbij je trouw moet blijven aan de aarde.
Hevige bosbranden in Australië, Venetië staat onder water en in Nederland wordt nagedacht om Natura 2000- terreinen (dat zijn natuurgebieden die op Europees niveau belangrijk zijn) te schrappen om zo de stikstofcrisis te omzeilen.
Het nieuws, dat week in week uit tot je komt, over de teloorgang van de aarde en over de ecologische crisis, is zo groot en ingrijpend dat je het als mens nauwelijks kunt bevatten. Je weet dat je iets moet doen, en je wilt ook iets doen, maar waar in hemelsnaam te beginnen? Met het kopen van een pak melk waarvan een deel naar de weidevogelbescherming gaat? Je auto verkopen? Minder douchen, veganist worden? Groene stroom nemen?
Voor mijzelf geldt, in het dagelijkse leven doe ik van alles wat en ook een heleboel niet. Wanneer ik langer nadenk over de crisis in de natuur dan komen grotere vragen uit de mist opzetten: hoe moet ik omgaan met de natuur, hebben mijn energiebesparingen wel nut als iemand anders voor een paar dagen zon in het vliegtuig stapt, moet ik compleet anders en ecologisch gaan leven? Is een ‘herwaardering van alle waarden’ nodig, zoals filosoof Friedrich Nietzsche dat noemt. Kortom: hoe te leven op een aarde die ziek is?
Van worm naar mens
Dat Nietzsche net even om de hoek kwam kijken is geen toeval. In mijn boekenkast staan een paar boeken die meegaan naar morgen omdat ik er niet in uitgelezen raak. Een daarvan is Aldus sprak Zarathoestra van Nietzsche, een Duitse filosoof die het boek ongeveer 130 jaar geleden schreef. In dat boek voert hij een oude Perzische wijsgeer op die na jaren van isolement uit de bergen terugkeert naar de stad om zijn wijsheid te verkondigen.
Dit is ook het boek waarin de beroemde – en door de nazi’s misbruikte – term übermensch opduikt. ‘De mens is een wezen dat overwonnen moet worden’, zegt Zarathoestra al vroeg in het boek. En dan: ‘Gij zijt de weg van worm tot mens gegaan, en veel in u is nog worm. Eenmaal waart gij aap en ook nu nog is de mens meer aap dan welke aap dan ook.’ En een paar regels later: ‘De Üebermensch is de zin der aarde. (…) Ik bezweer u, mijn broeders, blijft de aarde trouw en gelooft niet degenen die u van bovenaardse verwachtingen spreken.’
Blikseminslag
Aldus sprak Zarathoestra is een raadselachtig boek waarvan ik de helft niet begrijp omdat het poëzie is, een evangelie, een symfonie en nog veel meer. Dat het boek inderdaad een bruisend vat is vol geheimen, bleek toen ik het boek Blijf de aarde trouw (€ 19,95, uitgeverij Vantilt) las van Henk Manschot. Want wat blijkt?
Aldus sprak Zarathoestra is volgens Manschot een oproep van Nietzsche om terug te keren naar de aarde door een ecologische levenskunst te ontwikkelen. De filosoof, vooral beroemd geworden door God dood te verklaren, zegt eigenlijk dat de übermens iemand is die ecologisch leeft, die zich verbindt met de aarde. Het was een blikseminslag, zo had ik dat boek nog nooit gelezen.
Nietzsche: groene übermensch
De oproep van Nietzsche om de aarde trouw te blijven, is een oproep aan de mensen die nu leven. Aan de ene kant roept hij op om je eigen leven te leiden en te doen wat je gelukkig maakt. Dit klinkt vreemd, want je zou het kunnen interpreteren als een leven waarin je weinig oog hebt voor je omgeving en de ander. Maar, zo stelt Nietzsche, je kunt alleen je persoonlijke eindbestemming bereiken, wanneer je beseft dat je een schakeltje bent in het grotere proces van het leven op aarde. Het herstellen van de band met de natuur is een persoonlijk levensexperiment, waarbij je trouw moet blijven aan de aarde.
De opgave is niet eenvoudig. Want we moeten groene übermenschen worden, mensen die niet zichzelf maar de aarde centraal stellen. We moeten ons weer verbinden met de aarde. De übermensch is dus geen ideaal mensenras dat de aarde ontstijgt, het is juist een mens die wroet in de aarde, die beseft dat dieren zijn bondgenoten zijn en de aarde een vriend.
Ik vind het mooi dat een boek van 130 jaar oud nog zo actueel is. Een ding is zeker volgens de Duitse filosoof: God gaat ons niet helpen, want die is dood. En op de aarde hoeven we ook niet te rekenen, want die zweet ‘de ziekte die mens heet’ vanzelf uit dankzij het opwarmen van de aarde.
Nietzsche zag in de filosoof vooral een arts die een diagnose stelt en eventueel ook een therapie voorschrijft. Voor vandaag is dat: ga naar buiten, wandel en omarm de aarde. Het is het begin van een genezing.
Meer lezen over natuur en filosofie?
- Op stap met een filosoof die stenen aait in de Grotten van Han.
- Kijk in de spiegel en zeg: wees een varken en leef als een varken!
- Bomen kunnen heus praten als je ze verstoort…
Foto’s: Niels Kooyman
