De zomer is niet alleen het perfecte moment om de natuur te ontdekken, ook heb je tijd om lekker te lezen. Roots selecteert 5 natuurboeken die de moeite waard zijn: van dwalen door de botanische tuin tot de Turkse tortel, en van hemelverschijnselen tot wijze natuurlessen.
1 Snelste wereldveroveraar
Van oorsprong is de Turkse tortel een vogel van de Indiase savanne. Waarschijnlijk is deze soort eind 19e eeuw als kooivogel in het Turkse Istanbul terechtgekomen en vandaaruit ontsnapt. Vervolgens begint zijn opmars door Europa. In amper 50 jaar vliegt hij van Istanbul helemaal naar de IJsselmeerkust en groeit de populatie explosief. Ruim een halve eeuw later bereikt hij zelfs de voederplanken in de Verenigde Staten en Canada. Het geheim: de trouwe paarband van deze soort, de liefdevolle verdeling van taken zodat ze vijf tot zes keer per jaar kunnen broeden. De Turkse tortel vertelt het bijzondere verhaal van de snelste wereldveroveraar op vogelgebied ooit.
De Turkse tortel, Hay Wijnhoven, Uitgeverij Atlas Contact, € 22,99.
2 Wijze lessen
In de moderne maatschappij zijn veel mensen het contact met de natuur uit het oog verloren. En omdat wij mensen ook onze oorsprong in de natuur hebben – alles is immers uit hetzelfde sterrenstof ontstaan – is er vaak een gevoel van verlorenheid, terwijl de verbondenheid met de natuur juist helend is; voor ons, maar ook voor de natuur zelf.
Met het boek De Acht grote lessen van de natuur probeert auteur Gary Ferguson ons handvatten te geven om weer in harmonie met de natuur te leven. Ferguson, ecoloog van beroep, schreef al diverse boeken over ecologie en wildlife, maar dit is het eerste dat in het Nederlands vertaald werd. En terecht, want de acht grote lessen die hij beschrijft, zou een ieder tot zich moeten nemen.
Ferguson vertelt bijvoorbeeld over het belang van verbondenheid (biodiversiteit!), het omarmen van de vrouwelijke energie, hoe wij moeten leren van de wijze ouderen van de aarde, en hij weet daarbij veel te staven met nieuwe wetenschappelijke inzichten en zijn eigen rake observaties van lange hikes door de wildernis.
Om zijn verhaal kracht bij te zetten, grijpt Ferguson ook vaak terug naar mythes van oude culturen en volksoverleveringen en daarmee haalt hij vaak de wind uit zijn eigen zeilen. Soms is het beter met één heel sterk argument te komen dan een aantal op te voeren, omdat ze elkaar dan afzwakken. Toch is de De acht grote lessen van de natuur een boek dat je aan het denken zet. Als dat al niet gebeurd was.
De acht grote lessen van de natuur (hoe wij verbonden zijn met alles wat leeft), uitgeverij Ten Have, € 21,99.
3 Van wortel tot top
Ongeveer 430 miljoen jaar geleden ontstonden er planten aan land. Ze zagen eruit als kale, groene stengels zonder bladeren. Zo’n 50 miljoen jaar later, 380 miljoen jaar geleden dus, verschenen de eerste bossen. En weer later, 150 miljoen jaar geleden, verschenen de eerste bloeiende planten, waarvan er inmiddels zo’n 350.000 soorten zijn genoteerd. De tijdlijn van de evolutie van planten is dus heel wat langer dan die van mensen, misschien verklaart dat waarom planten zo’n enorme rijkdom aan kleuren en vormen kennen.
Om te ervaren hoe divers het ‘rijk der planten’ is hoef je alleen maar Flora, de verborgen pracht van planten open te slaan. De drijvende kracht achter dit boek is de Royal Botanic Gardens in Kew in Engeland. Dat merk je. Overal spat de kennis van de pagina’s. En dat gebeurt allerminst op stoffige wijze: grote, kleurrijke en vrijstaande beelden, vaak ook ingezoomd, zorgen geregeld voor een wow-effect. En of er nu wordt uitgelegd hoe stuifmeelkorrels werken of hoe wortels kunnen ademen, ook dit soort ‘saaiere’ onderwerpen blijven door deze aanpak interessant.
De verbazing overheerst tijdens het lezen. Neem nu de plant met de illustere naam ‘bommenwerper’. Veel planten produceren zaden en die worden op goed geluk de wereld ingestuurd. De bommenwerper maakt op het blad eerst nieuwe plantjes aan, met wortel en al, en pas dan worden ze losgelaten. Een handige strategie, want de plant kan gelijk wortelen.
Flora laat je een reis maken langs alle delen van de plant: van wortel tot top. En aan het einde van deze reis door de plantenwereld besef je hoe weinig je eigenlijk wist van bladeren, stammen, wortels, bloemen, zaden en vruchten.
Flora, de verborgen pracht van planten, Royal Botanic Gardens, Spectrum, € 35.
4 Een reus van een tegenstander
De mug heeft als importeur van dodelijke ziektes een grote invloed gehad op de menselijke geschiedenis. Het boek Mosquito maakt duidelijk dat het leven van de mens soms sterk wordt bepaald door kleine en onzichtbare vijanden.
Het klinkt als een slechte film, maar het is realiteit: een hongerig leger van circa 110 biljoen muggen vliegt rond op aarde, altijd begerig om toe te slaan met hun biologische wapens, zoals malaria, gele koorts en nog een heel stel andere akelige ziektes. De mug is de grootste vijand van de mens en altijd zoemend aanwezig in de frontlinie van de geschiedenis. Vele oorlogen zijn in de oudheid en middeleeuwen niet beslist op het slagveld, maar juist achter de linies waar soldaten rillend van de koorts op hun veldbed lagen, geveld door de simpele beet van een mug.
De dood als rugzak
In Mosquito, hoe de mug de loop van onze geschiedenis bepaalde lees je uitgebreid welke rol deze kleine toppredator, die de dood als een rugzak bij zich draagt, speelt in de historie van de mens. “Door de mug zijn meer doden gevallen dan door welke oorzaak dan ook in de geschiedenis van de mens”, noteert Timothy C. Winegard, hoogleraar geschiedenis in Colorado. Winegard heeft eens zitten rekenen. Van alle mensen die ooit hebben geleefd (108 miljard mensen) is naar schatting bijna de helft omgekomen als gevolg van een muggenbeet. En nog altijd is de mug een dodelijke vijand; jaarlijks sterven circa 2 miljoen mensen door ziektes die zijn overgedragen door de mug: een diertje dat al 190 miljoen jaar rondzoemt op aarde.
Mug reist mee
Griezelig hoe actueel dit boek is, nu het coronavirus over de wereld waart. In de inleiding citeert Winegard de historicus McNeill die eens zei: “Het is misschien een zware slag voor onze liefde voor onze eigen soort, om te weten dat onze internationale politiek soms bepaald wordt door een nietig diertje als de mug of een of ander virus.” En net als bij het coronavirus speelt de mens ook bij de verspreiding van muggenziektes een glansrijke rol: toeristen, soldaten, kooplieden, de mug reist altijd mee in hun kielzog. Vooruit, nog één regel uit het boek, die zowel voor muggen geldt als het coronavirus: “Door onze nieuwsgierigheid, hebzucht, inventiviteit, arrogantie en blote agressie worden ziektekiemen in de wereldwijde wervelwind van gebeurtenissen gestrooid.” Daar valt weinig tegenin te brengen.
Moerassen
Mosquito is een heerlijk boek voor geschiedenisliefhebbers, die graag eens met een frisse blik kijken naar bijvoorbeeld de veroveringstochten van Alexander de Grote, die in juni 323 voor Christus zelf het leven liet door de beet van een mug. En ook het machtige Romeinse rijk bekijk je met andere ogen als je beseft dat het eeuwenlang te kampen had met malaria. Het imposante Rome bijvoorbeeld, was omgeven door moerassen. Men dacht lang dat de oorzaak van de ziekte lag in de giftige gassen die uit de moerassen omhoog wervelden. Niet voor niets betekent ‘mal aria’ in het Italiaans ‘slechte lucht’. Aan de mug dachten ze nog niet.
De moerassen rond Rome vormden een natuurlijke vesting: vijanden die voor de poort van Rome stonden, waren meestal al geveld door malaria en nauwelijks in staat strijd te leveren tegen het Romeinse legioen. Overigens hadden de Romeinen zelf ook altijd last van dit bloeddorstige diertje.
Slechte film
En zo krijg je in ruim 500 pagina’s, soms tot op het vermoeiende af, een compleet nieuwe invalshoek op de geschiedenis voorgeschoteld. Keer op keer verbaas je je erover dat een diertje dat de uitgeademde CO2 van mensen al ruikt op 70 meter afstand, zo’n impact heeft gehad op het verloop van de historie. Natuurlijk ging het verval van koninkrijken en keizerrijken door muggen niet van de een op andere dag, maar dat de mug als een sluipmoordenaar rondvloog, toont Winegard mooi aan.
Een ding is helder: de mug mag als vijand nooit onderschat worden. En dat geldt zeker voor een hongerige zwerm agressieve muggen, die een kariboejong met 9.000 steken per minuut letterlijk kunnen leegzuigen. Ter vergelijking: een volwassen mens kan door een muggenzwerm in 2 uur tijd de helft van zijn bloed verliezen. Het advies om binnen te blijven is ineens niet zo moeilijk meer wanneer zo’n hongerige zwerm voor je huis hangt. Klinkt als een slechte film, een zin die we vaker hebben gehoord in 2020.
Mosquito, hoe de mug de loop van onze geschiedenis bepaalde, Timothy C. Winegard, Thomas Rap, € 29,99.
5 De hemel verkennen
Meteoroloog Helga van Leur en wetenschapsjournalist Govert Schilling bundelen hun krachten en kennis in Dag & nacht, waarin ze de hemelverschijnselen verklaren. Slootmist en zeevlam, tornado’s en poollicht, alles wat zichtbaar is, in het donker en het licht, wordt besproken in korte hoofdstukken. Voor iedereen die graag omhoog kijkt en exact wil weten wat er allemaal gebeurt in de lucht, is dit een prikkelend boek.
Dag & nacht, Helga van Leur en Govert Schilling, Tirion uitgevers, € 27.
Plus een bonustip: Doe-boek Insecten
Een lieveheersbeestje, bromvlieg en vlinder ken je misschien wel, maar hoe zien hun baby’s eruit? En wat éét een lieveheersbeestje eigenlijk? Hoeveel keer per seconde klappert een mugje met zijn vleugels? Waar leggen sprinkhanen hun eitjes? En hoeveel poten heeft een spin? Ga op ontdekking en beleef de wondere wereld van insecten. Ga samen met je (klein)kind op ontdekking en beleef de wondere wereld van insecten. Na het lezen, kleuren en puzzelen kun je precies vertellen hoe het zit. Bestel eenvoudig & snel online via Roots.
Nog meer natuurboeken lezen
Een overzicht van alle natuurboeken die Roots heeft gelezen, vind je hier.
Foto header: Pixabay
