Onder onze voeten leeft een fascinerend, fossielachtig diertje dat ongelooflijk belangrijk is voor de natuur. In ecoloog Matty Berg heeft de pissebed een topambassadeur gevonden. Hij vindt pissebedden vooral leuk vanwege hun levenswijze: daarover spreken we hem dan ook uitgebreid in Roots oktober, in de rubriek ‘In de ban van’. Online een voorproefje inclusief pissebedden-weetjes.
Op weg naar een mooie pissebeddenplek – “Je vindt ze overal hoor, maar daar vinden we misschien in één keer de Famous Five” – steekt Matty Berg meteen enthousiast van wal. “Misschien komen we wel een mierenpissebed tegen. Dat zou mooi zijn. Ze zijn niet écht zeldzaam, maar je moet ertegenaan lopen. Ik vind ze vooral leuk vanwege hun levenswijze.”
Mierenpissebedden zijn circa 7 millimeter groot, dus niet groter dan de mieren zelf. Ze zijn nog gevoeliger voor uitdroging dan andere pissebedden. Het mierennest is daarom een ideale omgeving. De luchtvochtigheid is er constant en hoog, en het is er donker. Bovendien biedt het nest bescherming tegen kevers, spinnen en andere insecteneters, want de mieren houden die op afstand. Last but not least vinden de pissebedden er volop voedsel: een bonte verzameling van afvalmateriaal van de mieren.
Het profijt is wederzijds, weet Berg. “De mieren hebben geen last van de pissebedden, maar wel een beetje voordeel: de pissebedden ruimen hun rommel op. Het is best lastig een mierennest binnen te komen. De meeste dieren zijn niet welkom. De mierenpissebed opereert daarom op een unieke manier. Hij gaat een paar keer heen en weer tot hij de geur van het mierennest heeft aangenomen. Dan wordt hij herkend als mier. Fantastisch hè?”
Matty Berg is ecoloog, werkt aan de Vrije Universiteit (VU) als bodemdiertjesonderzoeker, schreef samen met anderen de Verspreidingsatlas Nederlandse landpissebedden, duizendpoten en miljoenpoten en is trekker van de bodemfaunawerkgroep van EIS Kenniscentrum insecten. Een paar decennia geleden zette hij het nationale pissebeddenproject op, bedoeld om de witte vlekken in de pissebeddenatlas in te kleuren.
Nieuwsgierig naar insecten
Als jongetje had Berg nog geen fascinatie voor insecten. Dat begon bij de NJN (de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, red.), en later, toen hij naar de laboratoriumschool ging.
“De NJN was een walhalla. Elke week excursies en nieuwe ontdekkingen. Op de laboratoriumschool had ik een docent die mij nieuwsgierig maakte naar insecten. Hij wist alles van loopkevers en wolfspinnen. Prachtig vond ik ze. Door hem besloot ik verder te studeren aan de VU. Vooral de laatste jaren van mijn studie richtte ik me op de kleine bodembeestjes. Daar viel nog wat aan te ontdekken! Bijna niemand werkte in die tijd aan bodemdiertjes, en al helemaal niet aan pissebedden.” Pissebedden zijn eigenlijk zeedieren, een soort kreeftjes, die zich gedeeltelijk ontwikkelden tot landdieren, maar bijvoorbeeld nog wel een soort kieuwen hebben.
Het vervolg van het interview met Berg is te lezen in Roots oktober.
5 pissebeddenweetjes
1 Fossiele pissebed
In 2020 is in een groeve in Winterswijk een fossiele pissebed van 245 miljoen jaar oud gevonden, ongeveer zo groot als een gemiddelde pissebed van nu. Het was een zeedier.
2 Waar de naam vandaan komt, Joost mag het weten
De herkomst van de Nederlandse naam ‘pissebed’ is een raadsel. Mogelijk heeft die te maken met de veronderstelde werking van gemalen pissebed tegen bedplassen. Matty Berg: “Er wordt ook wel gezegd dat pissebedden naar pis ruiken, maar dat is onzin.”
3 Wel kieuwen, geen longen
Pissebedden zijn verwant aan de kreeftachtigen. De landpissebedden hebben nog steeds kieuwen en geen longen, daarom vind je ze alleen op vochtige plaatsen.
4 Vaardig in aanpassen
Pissebedden blijken zich te kunnen aanpassen aan hun omgeving. In de binnenstad zijn pissebedden bijvoorbeeld groter. Ook ‘leren’ de diertjes beter tegen de hitte te kunnen.
5 Favoriete bomen
Vooral populieren, wilgen en esdoorns zijn populair onder pissebedden. In een populierenbos is het strooisel binnen een paar maanden opgegeten en verdwenen. In de vochtige, kalkrijke bossen kun je wel 16 pissebeddensoorten vinden op één plek.
Meer lezen
- Tien procent van alle soorten op land zijn afhankelijk van dood hout. En in een bos is dat percentage zelfs 40 procent. Ofwel: dood hout doet leven. In de vorm van duizenden insecten, vleermuizen, vogels, paddenstoelen, mossen en korstmossen, die allemaal dood hout nodig hebben om te overleven.
- Deze bijzondere video waarin “een egeltje zich op een mierennest laat schoonmaken van vliegenlarven”, is opgestuurd door Jos Schouten. Zet het geluid van de video even aan, want Jos Schouten vertelt zelf wat er gebeurt op de video.
Tekst: Marjolein van Rotterdam
Foto bovenaan: Getty Images
