Weinig fascineert meer dan het weer. Naast zon, regen en wind is er meer spektakel buiten: van parelmoerwolken tot ijsbloemen en van de gordel van Venus tot walmend water. Roots belicht bijzondere weerverschijnselen.
1 Wat is die roze band net boven de horizon?
Deze rozegekleurde band aan de hemel verschijnt vlak voor zonsopgang of vlak na zonsondergang en precies tegenover het punt waar de zon aan de hemel zichtbaar wordt of was. Dit verschijnsel wordt de gordel van Venus genoemd. De atmosfeer moet schoon en onbewolkt zijn om het te kunnen zien. Die roze verkleuring van de hemel (tot zo’n 10 tot 20 graden hoogte boven de horizon reikend) ontstaat door rood zonlicht dat in de hogere atmosfeer wordt verstrooid. Kijk je nog iets eerder voor zonsopkomst of later na zonsondergang, dan vind je onder de roze hemelstreek een donkere paarsblauwe strook lucht. Dat is de schaduw van onze planeet, die sterk afsteekt ten opzichte van zijn omgeving.
2 IJsbloemen: een steeds zeldzamer weerverschijnsel
IJsbloemen zijn prachtige structuren, opgebouwd uit waterdamp dat tegen een koude ruit als ijs kristalliseert. Als het buiten flink vriest, dan koelt ook een raam af tot onder het vriespunt. Wanneer binnen een relatief hoge luchtvochtigheid heerst, kan de waterdamp in de lucht overgaan in ijs. Het eerst gebeurt dat op plaatsen waar een krasje of een stofje op de ruit zit. Is een kristalletje eenmaal gevormd, dan fungeert dat als aangroeipunt voor nieuwe kristallen.
Temperatuur en oppervlakteruwheid zijn van invloed op de vorm. De verder uitgroeiende kristallen lijken vaak op varens of veren. Soms waaieren ze uit tot ingewikkelde figuren, maar in de volksmond noemen we ze altijd ijsbloemen. Vroeger zag je ze veel vaker, omdat ramen toen nog niet van dubbel glas waren. Die koelen aan de binnenkant meestal niet ver genoeg af, waardoor ijsbloemen uitblijven.
Een heel ander zeldzaam ijsverschijnsel is ijshaar, dat je vooral op dood hout ziet in het bos.
3 Walmend water: hoe ontstaat dat?
Natuurfotografen weten het: de herfst is de tijd om walmend water te fotograferen. In het najaar vormt zich boven slootjes, rivieren en meren vaak nevel of mist. Soms zie je het ook ontstaan boven zee, dan wordt het verschijnsel zeerook genoemd.
Waarom ontstaat slootmist of riviermist vaak in de herfst? Dat heeft te maken met de temperatuur. Voor het ontstaan van deze mist moet het temperatuurverschil tussen water (dat nog warm is van de zomer) en lucht minimaal 5 tot 15 graden zijn. Hoe groter het verschil, des te fraaier het verschijnsel.
De mist ontstaat wanneer koude lucht over een warme sloot of rivier stroomt. In de avond koelt de lucht boven het land sneller af dan de lucht boven het water. De lucht boven land wordt zwaarder en stroomt naar het lagergelegen water. Daar mengt het zich met de daar aanwezige verzadigde lucht. Er treedt oververzadiging op, wat uiteindelijk zorgt voor mist.
4 Parelmoerwolken: soms ook te zien in Nederland
De naam verraadt het al: parelmoerwolken hebben een parelmoerachtige kleurschakering, wat zorgt voor een magische schoonheid aan de hemel. De wolken ontstaan op een hoogte van 15 tot 30 km boven het aardoppervlak, bij temperaturen vanaf -78 graden Celsius. Die kou is een voorwaarde – daarom zie je ze alleen in de winter – want parelmoerwolken bestaan uit kleine ijskristallen, met daarin water en salpeterzuur.
Parelmoerwolken zie je vooral boven de Noordpool en Zuidpool, maar soms zijn ze in de winter ook in Nederland te zien, zoals tijdens Kerstmis 2018. Vlak voor zonsopkomst of net na zonsondergang, als het zonlicht door deze wolken scheert, worden ze zichtbaar. De pastelkleurige wolken ogen een beetje alsof ze zijn weggeveegd op de nachtelijke hemel.
5 Extreem blauwe luchten
Het is de ultieme kindervraag: waarom is de lucht blauw? In het kort: de moleculen in de lucht zorgen ervoor dat het witte zonlicht niet in een rechte lijn reist, maar door de moleculen alle kanten op wordt gestuurd. Het witte licht (dat uit allerlei kleuren bestaat) wordt dus verstrooid. Bij de ene kleur (rood, geel) is die verstrooiing veel minder sterker dan bij de andere. De gasmoleculen sturen het blauwe licht juist wel alle richtingen op en daardoor oogt de lucht blauw.
Misschien vind je een blauwe lucht geen bijzonder weerschijnsel, toch is de ene blauwe lucht de andere niet. Hoe blauw de lucht precies is, is deels te bepalen via de zogenoemde Rayleighverstrooiing, vernoemd naar de Nobelprijswinnaar Lord Rayleigh die een theoretische beschrijving gaf van de verstrooiing van zonlicht aan moleculen in de atmosfeer. Zonder wolken, vocht en vervuiling geeft de Rayleighatmosfeer een theoretische limiet voor de blauwheid van de atmosfeer. Tijdens de coronaperiode waren de luchten bijvoorbeeld een stuk blauwer, met dank aan het weinige vliegverkeer.
Meer bijzondere weerverschijnselen
- 3 raadsels rond de regenboog verklaard
- Zonneharp of jakobsladder? Het verschil uitgelegd.
- Die lichtvlek rond je hoofd, dat is dus heiligenschijn…
- De Roots Natuuragenda (t.w.v. € 14,99) heeft een handige ringband, een overzichtelijk weekindeling mét veel schrijfruimte, voldoende notitiepagina’s, 6 gratis ansichtkaarten, de mooiste seizoenwandelingen en interessante weetjes.
- De Roots Scheurkalender (t.w.v. € 17,99) geeft elke dag een natuurweetje of quizvraag (met uitleg of een antwoord op de achterkant) en is geïllustreerd met 366 full colour natuurfoto’s.
- Je profiteert van een korting tot 47%!
Je ontvangt de agenda óf scheurkalender 2024 nu cadeau bij een mini-abonnement op Roots. Je betaalt slechts € 20!
Foto bovenaan: Guido Verspaandonk
