De letterzetter is een donkerbruin kevertje dat in staat is om sparren uit te roeien. Dankzij de extreem droge zomers van de afgelopen jaren rukt het verwoestende diertje op verder op in Nederland en België.
Het is een onopvallende verschijning, de letterzetter heeft een afmeting tussen de 4 en 5,5 millimeter. Het beestje is gek op naaldbomen in het bijzonder de fijnspar, maar ook de lariks, de douglasspar en de gewone zilverspar zijn geliefd bij dit kevertje. Het diertje heeft het voorzien op volwassen, verzwakte bomen. Gezonde exemplaren en jonge bomen hebben niet zijn primaire interesse.
Letterzetters aan het werk. Foto: James Lindsey
Verzwakte bomen
Een gezonde boom kan door harsvorming insecten weren. Maar een verzwakte boom (bijvoorbeeld door droogte) of een beschadigd exemplaar (bijvoorbeeld door storm) kan zich niet meer voldoende beschermen en loopt dan kans om door de kevers gekoloniseerd worden. In eerste instantie worden de verzwakte bomen bezocht door mannelijke kevers. Ze zoeken op de schors naar een geschikte plaats om zich naar binnen te boren. Als ze eenmaal binnen zijn, beginnen de kevers een paringskamer te graven. Als deze klaar is, beginnen de mannetjes een chemische stof uit te scheiden waarvan de lucht de vrouwtjeskever moet lokken. Een mannetjesletterzetter paart met twee tot drie vrouwtjes waarna deze verder graven onder de schors en vervolgens hun eitjes leggen. De larven die daaruit komen vreten zich een weg door de boom en verpoppen zich, na zes weken komen de kevers uit de poppen. Deze jonge dieren boren zichzelf naar buiten en vliegen naar een volgend slachtoffer, een verzwakte spar.
Als er veel letterzetters zijn en weinig verzwakte sparren, kunnen de letterzetters zich ook op gezonde exemplaren richten. Om een gezonde boom succesvol aan te vallen zijn ongeveer 4000 tot 6000 letterzetters nodig. Je ziet de boom dan langzamerhand steeds bruiner kleuren. En zal uiteindelijk sterven.
De vraatsporen doen denken aan lettervormen, vandaar de naam. Foto: Tõnu Pani.
Overal
De letterzetter komt overal voor, zowel in warme als in koudere klimaten. Ook in Nederland rukt het beestje op in bijvoorbeeld Overijssel, Drenthe en Brabant. Staatbosbeheer meldt dat ongeveer de helft van de 50 vierkante kilometer sparrenbos die zij beheert, bestaat uit aangetaste bomen. Die worden of zijn al gekapt. Er worden “toekomstbestendige soorten” voor terug geplant.
In landen met veel naaldbossen, zoals Zweden en Duitsland, is de (massale) sterfte een groot probleem. Hele bospercelen kunnen in een paar maanden tijd van gezond groen naar treurig bruin veranderen. Een strop voor boseigenaren en een onaantrekkelijk gezicht voor wandelaars.
Hoe erg is de schade?
Het is nog lastig om vast te stellen of deze sluipmoordenaar echt een probleem is. Je kunt het diertje zien als een vorm van de natuur om meer evenwicht in bossen te krijgen. Op de open plekken die ontstaan als gevolg van de stervende sparren is weer plaats voor allerlei ander bosleven. Maar de snelheid waarmee het diertje oprukt is wel verontrustend. Misschien heeft de spar zijn langste tijd wel gehad?
Bestrijden van de letterzetter
Er is (nog) geen bestrijdingsmiddel voor de letterzetter. Het opruimen van verzwakte of al aangetaste bomen voorkomt wel een snelle verspreiding. En spechten en boomklevers eten graag deze kevertjes.
Zorgen voor meer gemengde bossen is de beste oplossing. Daarnaast wordt er gezocht naar de meest optimale vervangers voor de spar.
Kaalgevreten bos in Beieren. Foto: Kurt Seebauer
Een ander gevaar voor bomen en planten: de xylella bacterie. Die bekend is van de dode olijfbomen, maar ook een serieuze bedreiging voor de Nederlands natuur is.
Meer lezen over invasies van schadelijke dieren? Lees dan dit artikel over de Aziatische hoornaar.
