Zal er deze winter weer een Elfstedenkoorts uitbreken? Hoewel de kansen hierop steeds kleiner lijken te worden, zijn er ook wetenschappers die spreken over de mogelijkheid van een kleine ijstijd. Hoe dan ook: gelukkig kunnen we elk jaar nog genieten van ijs in allerlei hoedanigheden. Van ruige rijp tot pannenkoekijs.
Naast vorst bepalen de wind, waterdiepte en stroming van het water hoe snel er ijs ontstaat. Een harde wind zorgt dat water in beweging is, waardoor makkelijker warmer water naar de oppervlakte stijgt. Een zacht briesje is wel goed voor ijsvorming, dan wordt de warmte afgevoerd.
Hoe snel groeit ijs aan?
Meteorologen hanteren de volgende vuistregel: een nacht met 5 graden vorst levert gemiddeld een centimeter ijsgroei op. De diepte van het water bepaalt deels de snelheid van de ijsaangroei, want in bijvoorbeeld een diep meer zit meer water dat moet afkoelen dan in een ondergelopen weiland.
Van bom- tot pannenkoekijs
IJs op het water is er in soorten en maten. Ooit gehoord van bomijs? Volgens de Dikke Van Dale is dit ‘ijs waaronder het water is weggezakt’. Het ijs kan dan hol worden en hierop gaan staan is sterk af te raden. Wel kan het verschijnsel fraaie foto’s opleveren.
En dan is er pannenkoekijs, ook bekend onder de naam grondijs. Dit type ijs ontstaat wanneer de bodem sneller afkoelt dan het water erboven. Hierdoor vormen zich dunne, ronde ijsschijven op het wateroppervlak met een ruwe rand van opgestapeld gruisijs van soms wel centimeters dik: schijven die doen denken aan pannenkoeken. De vorming van pannenkoekijs vereist specifieke weersomstandigheden: de luchttemperatuur moet net onder het vriespunt liggen, de bodem moet kouder zijn dan het water erboven en er moet een lichte stroming in het water zijn. Wanneer aan deze voorwaarden wordt voldaan, begint het ijs te groeien vanaf de bodem. De ijskristallen stijgen naar het oppervlak en vormen daar de ronde schijven.
In Nederland zie je zelden nog pannenkoekijs vanwege de mildere winters. Tijdens de strenge winters van lang geleden was dit verschijnsel te zien op de grote rivieren en het IJsselmeer.
Rijp en ruige rijp
Rijp en ruige rijp zijn ook voorbeelden van bevroren water. Ze leveren fantastische plaatjes op en geven je het gevoel in een sprookjeslandschap te lopen. Maar wat is het verschil tussen die twee?
Rijp ontstaat wanneer waterdamp bij temperaturen onder nul in aanraking komt met een ondergrond en de damp direct verandert in ijskristalletjes. Hoe meer vocht in de lucht, des te meer rijp je ziet op bijvoorbeeld gras, bomen of paddenstoelen.
Nog mooier om te zien is ruige rijp. Bij dit proces is mist vereist: zodra de minuscule waterdruppeltjes onder het vriespunt in aanraking komen met een ondergrond worden er direct ijskristallen gevormd die wel centimeters dik kunnen worden. Vandaar de toevoeging ‘ruig’. En dan is er nog rijm. Hierbij slaat waterdamp bij vorst eerst neer als dauw op bijvoorbeeld een koude autoruit, waarna ijsbloemen kunnen ontstaan.
Het volledige artikel over ijstijden, bijvoorbeeld ook over kruiend ijs, lees je in de extra dikke wintereditie van Roots.
Meer lezen & zien
- Bekijk in deze video hoe een zeepbel bevriest.
- Als er na een natte periode een beetje nachtvorst is, neemt de kans op ijshaar sterk toe. Een bijzonder fenomeen dat je minstens één keer gezien moet hebben.
- Met rijp krijgen planten, bomen en dieren een “suikerlaagje” dat fotografisch gezien, onweerstaanbaar is. Vroeg uit de veren is wel een vereiste, want als de temperatuur overdag oploopt is de rijp snel verdwenen. Maar hoe breng je die rijp nu het mooist in beeld? Roots geeft tips om rijp te fotograferen.
- Juist als het buiten tintelfris is en op de wandelpaden een laagje sneeuw ligt, moet je eropuit in de natuur. Want dit is hét weer voor een frisse neus én om diersporen te zien. Roots maakt het kiezen van een route eenvoudiger met deze 5 mooie winterwandelingen in Nederland.
Tekst: René Alblas, Daniël Mulder & Caroline Vogel
Foto bovenaan: Paula de Vreeze
