Zijn naam doet vermoeden dat ‘onze’ alpenwatersalamander uit andere oorden in Europa komt. Maar dit dier is in Nederland gewoon inheems, en nog behoorlijk succesvol ook. Maar zijn alle bij ons levende alpenwatersalamanders wel afkomstig uit Nederland? Natuurfotograaf Edwin Giesbers ging op zoek naar het antwoord.
Je zou bijna denken dat je een tropische soort in de kijker hebt als je het geluk hebt een mannetje van de alpenwatersalamander vroeg in het jaar – in paringspak – aan te treffen. Toch is deze salamandersoort in Nederland inheems, waarbij zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied in het zuiden ligt: in de provincies Limburg en Brabant om precies te zijn.
Inmiddels is de alpenwatersalamander ook in een groot deel van de rest van Nederland te vinden, terwijl het dier maar een beperkte actieradius heeft. Het meest waarschijnlijk is dat alpenwatersalamanders zijn losgelaten door mensen die van hun huis- of vijver- salamanders af wilden. Maar komen de voorouders van deze geïntroduceerde alpenwatersalamanders wel uit Nederland? Op deze vraag geven onderzoekers van Universiteit Leiden antwoord.
Kleurrijke man
Voor de overwintering heeft de alpenwatersalamander zich goed verborgen gehouden onder houtstapels en in holen, maar al heel vroeg in het jaar – bij een dagtemperatuur van 5 graden of meer – trekt de salamander naar het ijskoude voortplantingswater. De piek ligt in maart, maar zelfs in januari worden ze soms al waargenomen. De mannetjes arriveren iets eerder dan de vrouwtjes en moeten natuurlijk goed voor dag komen, want ze zijn op vrijersvoeten.
Daarom zijn de alpenwatersalamanders dan op hun mooist met knallende kleuren: een feloranje onderkant, flanken in donkerblauw met lichtblauwe band, stoere zwart-wit/oranje geblokte rugkam en een zwart vlekkenpatroon. Een exotisch uiterlijk dat voor elk vrouwtje salamander toch onweerstaanbaar moet zijn! En om nog meer indruk te maken, heeft het mannetje iets anders in zijn mars: een bijzondere baltsdans.
Rituele dans van de alpenwatersalamander
Als ook de vrouwtjes gearriveerd zijn in het voortplantingswater begint een uitgebreid baltsritueel. Daarbij wapperen de mannetjes sierlijk met hun staart om feromonen naar het vrouwtje te waaieren en zetten een hoge rug op. Soms kun je wel vier tot vijf mannetjes rondom het iets grotere vrouwtje aantreffen, die allemaal dingen om de gunsten van het vrouwtje. De vraag is: wie ruikt het lekkerst en wappert het mooist met de staart?
Exotische salamanders
Als een mannetje alpenwatersalamander de baltsdans tot een goed einde heeft gebracht, deponeert hij een pakketje sperma op de bodem die meteen door het vrouwtje met haar cloaca wordt opgepakt. Een paar dagen na de bevruchting legt ze 50 tot 200 eieren. Die worden stuk voor stuk – met veel precisie en geduld – door het vrouwtje met de achterpoten in door haar omgeplooide bladeren van waterplanten gewikkeld.
Na maximaal een maand komen de larven uit het embryo tevoorschijn. Dan duurt het echter nog wel twee tot vier maanden voordat ze een gedaanteverwisseling ondergaan tot terrestrische juvenielen, ofwel jonge dieren die fysiek klaar zijn voor een leven op het land.
Waar komen alpenwatersalamanders vandaan?
Leidse biologiestudenten Jody Robbemont en Sam van Veldhuijzen deden voor het laatste onderdeel van hun bachelor biologie in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center en Ravon (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) onderzoek naar de alpenwatersalamander.
“Het is belangrijk om te weten waar de alpenwatersalamanders vandaan komen”, zegt Van Veldhuijzen. “Geïntroduceerde dieren kunnen ziektes met zich meebrengen, die de Nederlandse alpenwatersalamander of andere inheemse salamanders bedreigen. Ook willen we de genetische diversiteit van de inheemse salamander behouden, wat bemoeilijkt wordt als overal introducties plaatsvinden. Als een alpenwatersalamander met een andere genetische afkomst terechtkomt bij de inheemse soortgenoot in Nederland, kan dit voor genetische vervuiling zorgen”, vult Robbemont aan.
De complete reportage en meer foto’s en weetjes over de alpenwatersalamander vind je in Roots april, nu in de winkels en eenvoudig te bestellen via de webshop.
Meer lezen & zien
Edwin maakte ook deze filmbeelden van de alpenwatersalamander.
- Een prachtig verenkleed of lekker geurtje, sexy dansmoves of een sterk staaltje bouwkunst – op de zeebodem. Sommige mannetjesdieren trekken veel uit de kast om een vrouwtje te versieren. Roots zet 7 charmeurs op een rijtje.
- De levendbarende hagedis is ons kleinste en meest algemene reptiel. Hij voelt zich overal thuis. De levendbarende hagedis is in Nederland de enige hagedis die eieren legt én eierlevendbarend is – en soms in omgekeerde volgorde.
- Bekijk ook dit natuurshot: lopen deze heikikkers een blauwtje?
- Als in de herfst de najaarsbuien neerdalen en de meeste dieren schuilen, gaat de vuursalamander juist op pad. Niet alleen om voedsel te zoeken, maar ook om te paren. Natuurfotograaf Edwin Giesbers ging op zoek naar de zeldzame amfibie.
Tekst en foto’s: Edwin Giesbers
