Het klimaat verandert en de temperatuur stijgt. Dat dwingt koolmezen om eerder eieren te leggen; alleen dan hebben ze genoeg rupsen te voeren aan hun hongerige jongen. Als koolmezen echter broeden in de buurt van zieke eiken lukt het ze niet om hun ‘broedtiming’ aan te passen, blijkt nu uit Brits onderzoek.
De klimaatverandering leidt tot een temperatuurstijging – op het klimaatdashboard van het KNMI zie je dat duidelijk weergegeven in grafieken. Die stijgende temperatuur vervroegt allerlei biologische processen. Planten komen eerder in bloei, vlinders fladderen eerder rond en het eerste kievitsei wordt steeds eerder gelegd.
Britse koolmezen & hun broedtiming
Die jaarlijkse timing van planten en dieren (‘fenologie’ genaamd) wordt vaak op populatieniveau onderzocht, bijvoorbeeld bij koolmezen. Die hebben namelijk de rupsen van de kleine wintervlinder op hun menu staan. En die rupsen hebben op hun beurt weer de eik als voedselbron – om precies te zijn de verse jonge blaadjes van de eik. Het is voor koolmezen dus zaak om synchroon te lopen met (de timing van) eiken en dus rupsen. Ecologen van de Universiteit van Oxford wilden weten in hoeverre koolmezen in een specifiek gebied daarin slagen. Ze richtten zich op de koolmezen populatie in Wytham Woods, een bos vlakbij Oxford met bijna duizend nestkasten voor koolmezen. De afgelopen zestig jaar waren die kasten gemonitord, dus waren er broedgegevens van ruim 13.000 koolmezen.
Gemiddeld slaagden de koolmezen er prima in om synchroon te lopen met de (eerdere) lente, zo bleek. In 2020 legden ze zo’n 16 dagen eerder eieren dan in de jaren zestig. Maar de individuele verschillen waren behoorlijk groot: de ene koolmees legde haar eieren liefst 25 dagen eerder, de ander slechts 7 dagen eerder.
Foto: Stuart de Vries
Gezonde en zieke eiken
Dat verschil in broedtiming werd níet veroorzaakt doordat de nestkasten bijvoorbeeld op verschillende hoogtes hingen, of door een verschillend aantal eiken in de buurt. Bepalende factor was de gezondheid van eiken in de directe omgeving, zo ontdekten de ecologen. Hoe gezonder de nabije eiken (hoe beter de toestand van hun kroon om precies te zijn), hoe eerder vrouwtje koolmees eieren legde. Dat verschil in timing kan voor pa en ma koolmees nou net het verschil maken tussen wel of niet genoeg rupsen in de opengesperde snaveltjes van hun jongen kunnen proppen. En dus op de overlevingskansen van hun kroost.
Kennelijk is het voor koolmezen dus lastiger om zich aan de klimaatverandering aan te passen als ze omgeven worden door ongezonde eiken. Vermoedelijke oorzaak, aldus onderzoekster Charlotte Regan in het persbericht van de Universiteit van Oxford: waarschijnlijk lukt het de koolmezen dan niet om geschikt nestmateriaal te vinden. Ook zouden ze, doordat de eiken ziek zijn, weleens belangrijke cues kunnen missen die ze gebruiken om hun broedperiode goed te timen.
Foto Rachel van der Zwaan
BRONNEN: UNIVERSITEIT OXFORD | NATURE CLIMATE CHANGE | KNMI
BEELDEN: DANNY SLIJFER (FOTO BOVENAAN) | STUART DE VRIES | RACHEL VAN DER ZWAAN
Meer lezen
- Hier vind je (de samenvatting van) het wetenschappelijke artikel in Nature Climate Change.
- Op de Natuurkalender van natuursite Nature Today wordt jaarlijks bijgehouden wanneer een soort dat jaar voor het eerst is waargenomen. Op wwf.nl staan de gevolgen van de klimaatverandering duidelijk in beeld gebracht plús wat wij kunnen doen om het tij te keren.
- Hier zie je welke plek de koolmees bezet in de lijst met 10 meest voorkomende vogels in Nederland.
