Het is geen onbekend fenomeen, rouw bij dieren. Er zijn vele voorbeelden, zoals olifanten of chimpansees die complete rituelen uitvoeren bij een overleden soortgenoot. Britse wetenschappers hebben veel voorbeelden verzameld en proberen daaruit een theorie op te stellen.
In 2017 haalt een chimpansee moeder het nieuws die haar overleden (geadopteerde) zoon nog dagen lang bleef verzorgen. In augustus 2018 was er een moeder orca in het nieuws. Haar overleden jong droeg ze 17 dagen bij zich, als een soort afscheid.
De bekende Jane Goodall noteerde in 1972 een dramatisch verhaal. Nadat de moeder van een jonge chimpansee -genaamd Flint- was overleden, stopte het dier met eten en wilde niets meer met de andere chimps te maken hebben. Een maand later was ook hij overleden.
Rouw bij dieren is er dus in verschillende vormen. Andere aangrijpende voorbeelden zijn een groep van 27 giraffen die waken bij een overleden babygiraffe en hele olifantenfamilies die regelmatig terugkeren naar het overgebleven geraamte van een familielid en allemaal even de botten “aaien”. Ook bij andere dieren zoals honden, vossen, wolven, eenden en kraaien zijn rouwrituelen aangetroffen.
Anthropomorfisme
Het is in de wereld van de wetenschap altijd lastig om over gevoelens van dieren te praten. Emoties als liefde en rouw lijken pure mensendingen te zijn. En dat toeschrijven aan dieren wordt al snel “projectie” of met een mooi woord anthropomorfisme. Wetenschappers zijn dus heel voorzichtig met het erkennen van emoties bij dieren.
Rouwprocessen
Wanneer een nabestaande duidelijke reactieverschijnselen vertoont, zoals de eenzaamheid opzoeken, minder of niets eten, niet slapen en niet paren, is er sprake van rouw. Het vreemde van deze verschijnselen is, dat ze tegen het voortbestaan van de soort ingaan. Rouwende dieren maken zich kwetsbaar en zijn een makkelijke prooi voor andere dieren.
Psychologen die zowel rouwprocessen bij mensen als bij dieren hebben onderzocht, noteerden vier begrippen die met iedere vorm van dood hebben te maken: onomkeerbaarheid, nutteloosheid (van de overledene), oorzaak (wat heeft de dood veroorzaakt) en het universele (iedereen sterft een keer en feitelijk leer je dus iets over je eigen dood). Hoe intelligenter het dier, hoe meer van deze begrippen gelden.
Verwerking
Dieren die rouwen zijn dus eigenlijk één of meer van deze begrippen aan het verwerken. Dit verwerkingsproces is het beste waar te nemen bij het overlijden van jonge dieren. De overgebleven ouders waren niet voorbereid op een afscheid en daardoor wordt het overleden jong (bijvoorbeeld bij dolfijnen of chimpansees) nog tijdenlang meegedragen. Tijdens de rouw wordt overigens niet alleen her verlies verwerkt, maar vaak ontstaan in die tijd ook nieuwe sociale structuren doordat er een schakel is weggevallen.
Eén van de dierengedrag-onderzoekers die zich bezig houdt met rouw zegt het zo: rouw is de prijs die we (mens en dier) betalen voor liefde.
Is rouw de prijs voor liefde? Foto: Jannette van der Boon
