Een zonneharp op het wandelpad, luisteren naar een vogelconcert op een zonnige zomerochtend of in het tegenlicht van de zon een vlinder fotograferen: voor natuurliefhebbers speelt de zon een belangrijke rol. Maar opgelet: bescherm je goed tegen het gouden licht, want de uv-straling kan zeer schadelijk zijn.
Het licht en de warmte van de zon zijn de motor voor bijna al het leven op aarde. Voor een vlinder kan vliegen, warmt hij zich op in het zonnetje en adders liggen vaak in de voorjaarszon om zich op te warmen ter voorbereiding op de voortplanting. Ook mensen vinden het prettig om buiten in de zon te zijn. Dat geldt zeker voor natuurliefhebbers, zoals fotografen, vogelaars en wandelaars. Zonder goed (zon)licht kun je immers geen foto’s maken. En wat is fijner dan een strandwandeling maken op een zonnige zomerdag of een beetje vogelen langs de kust.
De zon schijnt fel aan het strand bij Westenschouwen. In Nederland wordt de zonkracht weergegeven op een schaal van 1 t/m 8. Bij 1 is de zonkracht vrijwel nihil en bij 8 zeer sterk. Foto: Ernst Kremers
De zon is onze lievelingsster, maar laat je niet door haar gouden licht verblinden. De zon heeft namelijk ook een duistere kant. Het licht van de zon bestaat namelijk voor een deel uit ultraviolette straling, beter bekend als uv-straling (zie ook ‘Uv-licht ontrafeld’). Deze straling is niet zichtbaar voor het menselijk oog en zorgt voor verbranding en veroudering van de huid én kan huidziektes veroorzaken.
Uv-licht ontrafeld
Er zijn twee typen uv-straling die schadelijk zijn voor de huid: uv A- en uv B-straling. Er bestaat ook uv C-straling, maar die wordt op grote hoogte gefilterd door de ozonlaag rond de aarde.Het uv-licht van de zon dat het aardoppervlak bereikt bestaat gemiddeld voor ruim 95 procent uit uv A-licht en voor minder dan 5 procent uit uv B. Zowel uv A- als uv B-straling dringt deels door de wolken heen, maar vooral uv A gaat ook gedeeltelijk door glas én kleding heen. De meest schadelijke uv B-straling dringt minder diep door in de huid, maar zorgt sneller dan uv-A voor het verkleuren (van rood tot bruin) van de huid en kan sneller huidkanker veroorzaken. Zonnebrandcrèmes beschermen het beste tegen deze vorm van straling.
Alle uv-straling is uiteindelijk schadelijk voor je huid. Het zorgt voor huidveroudering en huidziekten. Goed om te weten: niet alle zonnebrandcrèmes beschermen even goed tegen uv A-straling. In kleine hoeveelheden heeft de uv-straling van de zon ook een goede kant, het zorgt voor de aanmaak van vitamine D, wat bijvoorbeeld goed is voor je botten.”
Schade aan de huid
De huidschade die uv-straling veroorzaakt, wordt voor een groot deel door de huidcellen weer hersteld. Maar soms wordt zo’n beschadiging niet of niet goed gerepareerd. Zo bouwt het aantal huidbeschadigingen zich langzaam op. De snelheid hiervan is afhankelijk van de mate van blootstelling aan uv-straling. En op de lange termijn kunnen zulke beschadigingen zorgen voor huidkanker.
Het gouden licht van de zon. Foto: Theo Bosboom
In het Nationaal Actieplan Huidkanker, dat in april 2021 is gepubliceerd, staat dat ‘van alle nieuwe kankerpatiënten in Nederland het in 52 procent van de gevallen om huidkanker gaat’. En het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) meldt in een in 2019 uitgebracht rapport dat er jaarlijks 70.000 nieuwe patiënten met huidkanker bijkomen. In ruim 6.000 van de gevallen gaat het om melanomen, de gevaarlijkste vorm van huidkanker. “In Europa staat Nederland hoog in de top van landen waar huidkanker het meest voorkomt”, zegt Jan Willem van der Sterre, eigenaar van de webshop UV-fashions. “We zijn ons in Nederland nog onvoldoende bewust van de impact die uv-straling heeft op de huid.”
Er zijn verschillende manieren om je te beschermen tegen het schadelijke uv-licht. Insmeren met zonnebrandcrème is alom bekend, maar minder bekend is dat het ook kan door het dragen van de juiste kleding. Foto: Bas Meelker
De kracht van de zon
Ultraviolette straling is niet alleen op hete zomerdagen schadelijk. Ook op een lentedag in bijvoorbeeld april of mei kun je al (ernstig) verbranden. Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) geeft daarom op zijn website dagelijks een zonkrachtverwachting. Zonkracht is de totale hoeveelheid uv-straling aan de grond als de zon op het hoogste punt boven de horizon staat – tijdens zomertijd rond 13:40 uur in Nederland, in de winter rond 12:40 uur.
Michiel van Weele, atmosfeeronderzoeker bij het KNMI, vertelt dat het woord zonkracht het publieksvriendelijke woord is voor de internationaal gehanteerde uv-index. “In Nederland geven we de zonkracht weer op een schaal van 1 t/m 8. Bij 1 is de zonkracht vrijwel nihil en bij 8 zeer sterk. In Nederland bereiken we heel af en toe zonkracht 8 en een aantal dagen per jaar zonkracht 7. Maar elders op aarde kan de zonkracht veel hoger zijn, in de tropen bijvoorbeeld, of als je in de volle zon staat op een berg in Tibet.”
Verstrooid uv-licht
Hij vervolgt: “De zonkrachtverwachting die wij dagelijks geven is de maximale zonkracht die je die dag kunt verwachten bij een wolkeloze hemel zonder extra luchtvervuiling. In de praktijk zal de zonkracht bijna altijd iets lager uitvallen. Bewolking houdt echter niet alle uv-straling tegen, grofweg maar de helft. Ook tijdens een bewolkte stranddag kan je huid verkleuren omdat verstrooid uv-licht van alle kanten op je huid komt.”
De zonkracht wordt door verschillende factoren bepaald. Van Weele: “De zonkracht verschilt per seizoen en per dag. In de zomer staat de zon midden op de dag hoger en dan legt het zonlicht een kortere afstand af door de atmosfeer zodat het uv-licht meer intens is dan in de ochtend en avond. Ook bewolking en luchtvervuiling spelen een rol. De zonkrachtpiek ligt in Nederland trouwens niet op 21 juni, de langste dag, maar gemiddeld begin juli. Dat komt doordat de ozonlaag een rol speelt. Die neemt gaandeweg de zomer iets af in dikte en filtert dus minder uv-licht.”
Kleren en smeren
Er zijn verschillende manieren om je te beschermen tegen het schadelijke uv-licht. Insmeren met zonnebrandcrème is alom bekend, maar minder bekend is dat het ook kan door het dragen van de juiste kleding. Van der Sterre: “Ik zeg altijd, de beste combinatie is kleren en smeren.” De Rotterdammer runt al ruim tien jaar zijn webshop met uv-kleding. Hij verloor zijn vader aan huidkanker, dus hij is gedreven in zijn missie om Nederlanders zich beter te laten beschermen tegen de zon. Om zijn missie kracht bij te zetten werkt hij vanuit UV-fashions samen met allerlei organisaties, zoals het KWF Kankerfonds.
Foto: iStock
“In Australië en Amerika is het normaal om uv-werende kleding te dragen”, vertelt hij op een zonnige dag waarop volgens het KNMI de uv-index 5 is. “In Nederland zie je langzaam het bewustzijn groeien. Dat komt ook doordat wij nu een aantal jaar het Nationale Zonrapport uitbrengen. Ook het Zonkracht Actie Plan, dat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in 2019 lanceerde helpt daarbij.” Inmiddels groeit zijn bedrijf jaarlijks met zo’n 15 tot 20 procent. “Vooral kleren voor wandelen, hiken en fietsen deden het goed het afgelopen jaar.”
Groen smeren
Het blijft altijd belangrijk je goed in te smeren tijdens een dag in de natuur, ook al draag je uv-kleding. Let echter wel op wát je op je huid smeert. Sommige zonnebrandcrèmes bevatten ingrediënten die nadelig zijn voor onder meer de groei van plankton of bevatten minuscule plastic deeltjes. Op de website van de Consumentenbond vind je een informatief artikel. Check ook de site (of app): beatthemicrobead.org.”
Het duurzame outdoormerk Vaude heeft goede zonwerende kleding. Foto: Vaude
Uv-werende kleding
Het principe van uv-werende kleding is simpel, stelt Van der Sterre. “De manier van weven bepaalt in welke mate een kledingstuk je beschermt. Hoe dichter de stof is geweven, des te hoger de bescherming. Ook de dikte en de kleur (hoe donkerder, des te beter de bescherming, red.) van de stof speelt een rol. Op basis daarvan krijgt een kledingstuk een UPF-getal mee. UPF staat voor Ultraviolet Protection Factor.” Factor 50 is het hoogste. Deze kleding weert 98 procent van het uv-licht. Kleding met een UPF van 30 houdt 96,7 procent van het uv-licht tegen. “Vergelijk dat eens met een wit katoenen T-shirt dat je vroeger als kind aankreeg op het strand. Dat laat zo’n 85 procent van de uv-straling door.”
Uv-kleding kopen
Let bij aanschaf van de uv-werende kleding op de beschermingsfactor, uitgedrukt in UPF. Factor 20 laat bijvoorbeeld 5 procent uv-licht door. Hoe hoger de UPF hoe beter. Let ook op het materiaal: synthetisch is bijvoorbeeld minder luchtig. Een mengeling van katoen, bamboe en viscose draagt bijvoorbeeld prettig. Gespecialiseerde webshops zijn onder meer: uv-fashions.nl en odiezon.nl. Ook bij bever.nl vind je een ruim aanbod.”
Meer over de zon
- Fotograferen bij zonsopkomst. Er is geen mooier moment van de dag om te fotograferen dan de vroege ochtend. Hoe profiteer je als fotograaf maximaal van de eerste zonnestralen? Lees de fototips van Roots.
- Zonnestralen die in bundels licht op de aarde vallen. De ene keer noem je het zonneharp, de andere keer een jakobsladder. Dat zit zo…
Foto bovenaan: iStock
