Wilde kievitsbloemen zijn zeldzaam in Nederland. Op de rode lijst voor planten staan ze vermeld als ‘bedreigd’. In de drassige graslanden van de Overijsselse Vecht en het Zwarte Water bij Zwolle bloeien ze echter nog in duizendtallen en geven ze de weilanden een paarse gloed. De plant met de karakteristieke gevlekte bloem kan zeker 35 jaar in bloei staan en heeft een warme band met hommelkoninginnen.
1. Hoe zeldzaam is de wilde kievitsbloem?
Vroeger kleurden in april de bloemen van de wilde kievitsbloem vele bossen en graslanden van West- en Midden-Europa paars en wit. Tegenwoordig zijn deze scènes alleen nog te zien op enkele groeiplaatsen in Frankrijk, Duitsland, Polen, de Balkan én Nederland. Ongeveer 80 procent van de Nederlandse populatie staat in de uiterwaarden van de Overijsselse Vecht en het Zwarte Water tussen Zwolle en Hasselt. De plant staat op de rode lijst en heeft de status ‘bedreigd’.
2. Waarom zijn ze tegenwoordig zo zeldzaam?
Veel graslanden en uiterwaarden zijn rijker aan voedingsstoffen geworden en daar kan de kievitsbloem niet goed tegen. Ook stadsuitbreiding heeft een rol gespeeld. Kievitsbloemen groeiden namelijk vaak op plekken die voor steden interessant zijn voor uitbreiding.
3. Waar groeien kievitsbloemen?
Je vindt de plant vooral bij rivieren met een regenwaterregime zoals de Elbe, de Weser, de Loire, de Steur en de Overijsselse Vecht. Kievitsbloemen zijn namelijk dol op overstromingen. Je ziet vaak dat ze het na zo’n ‘waternoodsramp’ weer goed doen. Niet voor niets groeien ze in rivierdalen. Zolang het water ze niet helemaal onderdompelt, kan een kievitsbloem overleven. Ze hebben namelijk een holle stengel die fungeert als ‘snorkelapparaat’. Zo kunnen ze het wel een maand volhouden.
4. Waar kun je ze ‘in het wild’ bekijken?
Natuurgebied De Brommert bij Hasselt is een topplek, dat gebied is echter alleen onder begeleiding toegankelijk. Dit jaar is er op 17 april 2024 een excursie. Natuurgebied Buitenlanden Langenholte is ook een goede plek. Deze natte graslanden ten noorden van Zwolle zijn kwetsbaar en daarom aangewezen als Natura 2000-gebied. Het terrein is niet toegankelijk. Wel kun je vanaf het fietspad genieten van de plantenrijkdom.
5. Welke band hebben kievitsbloemen en hommels?
Hommels, zoals de aard- en akkerhommel, zijn van levensbelang voor de kievitsbloem. Hommelkoninginnen die rond maart, april ontwaken hebben veel nectar nodig om een nieuw volk te kunnen stichten. Kievitsbloemen hebben die nectar volop in de aanbieding. Daar staat echter wel iets tegenover: bestuiving door de hommel.
De nectar zit bij een kievietsbloem echter diep verscholen in de bloem. Geen insect kan daar bij komen, alleen de hommel. Dat werkt als volgt: de hommel komt aanvliegen, haakt zich vast aan het puntje van het bloemblad – nagel genaamd – en slingert zich zo diep de bloem binnen en bestuift deze vervolgens.
Doorbladerbare magazine:Bestel de nieuwe Roots eenvoudig online.
6. Hoe vinden hommels de kievitsbloemen tussen alle andere bloemen?
Hoe mooi de klokjes ook zijn gekleurd, insecten – waaronder hommels – zien deze kleurenpracht van een weiland in bloei niet. Hommels zien vooral een grauwgrijze wereld waarin de kievitsbloem, die zonlicht reflecteert, oplicht in het landschap, legt Albert Corporaal uit in zijn boek Kievitsbloem, bergplant aan zee. Alleen de meest opvallende kievitsbloemen, dus de bloemen die het felst oplichten tegen de grijze achtergrond, krijgen bezoek van de hommel. Het gaat om de mate waarin een kievitsbloem licht reflecteert. Hoe intenser de bloem het zogenoemde nabij-infrarood licht weerkaatst, hoe interessanter die is voor de hommel.
7. Hoeveel soorten zijn er?
Nederland telt 1 soort wilde kievitsbloem maar wereldwijd zijn er zeker 180 soorten bekend. Vaak groeien ze in bergachtige gebieden.
8. Waarom zijn er paarse en witte exemplaren?
De paarse kleur die de bloemen vaak hebben is niet de oerkleur, die is eigenlijk wit. De paarse kleur ontstaat doordat de plant afvalstoffen afscheidt en ‘opbergt’ in de bloemdelen.
9. Hoe oud kan een wilde kievitsbloem worden?
De weg van bol (formaat zilverui) tot bloem is er een van de lange adem. De eerste paar jaar in het leven van een kievitsbloem zie je alleen een stengel die erg op een grasspriet – zwaard genoemd – lijkt. In de jaren daarna vormt de plant een stengel met bladeren, de zogenoemde kandelaar. Pas in het achtste jaar verschijnt voor het eerst de karakteristieke geblokte bloem. Vervolgens kan de plant tientallen jaren overleven en soms wel 50 jaar oud worden.
Paspoort wilde kievitsbloem
Familie: Leliefamilie (Liliaceae).
Wetenschappelijke naam: Fritillaria meleagris.
Bloeitijd: april en mei.
Hoogte: 20 – 30 centimeter.
Bloemvorm: klokvormig en hangend.
Meer lezen over flora in Nederland
- In april en mei bloeit het fluitenkruid massaal.
- Dit zijn 15 toplocaties om stinsenplanten te bekijken.
Foto bovenaan: Johannes Klapwijk
