Neem absoluut géén planten en stekjes mee uit het buitenland, zo waarschuwt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Dat leuke lavendelplantje of olijfboompje kan heel goed besmet zijn met de Xylella-bacterie, veroorzaker van de dodelijke plantenziekte xylella.
Xylella: wat is het – en wat zijn de gevolgen?
Xylella is een bacterieziekte die wordt veroorzaakt door Xylella fastidiosa: een van de – wereldwijd – meest gevaarlijke plantenbacteriën. De soort bestaat uit vier ondersoorten, aldus Wageningen University & Research (WUR). Elke soort heeft vermoedelijk zijn eigen verspreidingsgebied en waardplanten. De bacterie leeft in de houtvaten (xyleem) van geïnfecteerde planten, waar hij zich verplaatst tegen de sapstroom in. WUR: “De sapstroom raakt verstoord en grote delen van de kroon of het loof verdrogen en sterven daardoor af.”
De ziekte droogt planten en bomen uit waardoor ze uiteindelijk sterven. De symptomen verschillen per gewas, aldus WUR, maar betreffen o.a. afstervende takken, bruine en vergeelde bladeren. Een ‘hersftachtige verkleuring’ zo noemt de Belgische Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) het. En, let op: planten kunnen lang besmet zijn zonder dat je dat aan de buitenkant ziet. Veel waardplanten vertonen zelfs nooit symptomen.
De ziekte verspreid zich tussen planten via zuigende insecten (vectoren), zoals bladvlooien en schuimcicaden – ook wel bekend als schuim- of spuugbeestjes.
Een spuug- of schuimbeestje verspreidt de ziekte | Foto Mart van der Zwan
Eerdere Xylella-uitbraken wereldwijd
Xyella komt in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika al langer voor, onder andere in koffieplanten. Vanaf 2013 volgde Europa, allereerst Italië, met een uitbraak in de Italiaanse regio Apulia. De bacterie heeft daar miljoenen olijfbomen ziek gemaakt. Zo’n 2800 vierkante kilometer boomgaarden – een oppervlak zo groot als Zuid-Holland – zijn toen gerooid, zo meldde de NOS in over de Italiaanse ‘olijfpest’. Europese maatregelen om de ziekte in te dammen lagen in Italië gevoelig, zo meldde NOS correspondent Rop Zoutberg toen ook. “Boeren lijden door de rooiverplichting grote schade. En natuurbeschermers zien met lede ogen aan dat eeuwenoude olijfbomen uit voorzorg moeten verdwijnen.” In mei 2018 klaagde de Europese Commissie Italië dan ook aan: het verweet de Italiaanse autoriteiten onvoldoende maatregelen te hebben genomen om verspreiding van de zo desastreuze ziekte te voorkomen.
Sinds die massale uitbraak in Italië volgden ook Frankrijk, Spanje en Portugal. In Frankrijk werd de ziekte in 2015 voor het eerst aangetroffen, bij mirtestruiken op Corsica. Drie jaar later bleek daar ook een olijfboom te zijn besmet, en in 2020 werd de bacterie geconstateerd bij lavendel op een lavendelkwekerij bij Toulouse. In 2016 werd xylella voor het eerst aangetroffen in Mallarco, Spanje; in 2019 volgde ook Portugal.
Met xylella besmette olijfbomen in Jaen, Spanje | Foto Getty Images
Xylella in Nederland en België: vooralsnog uitzonderingen
In 2018 werd er xylella geconstateerd bij een Coffea-plant in een kantoorpand in Noordwijkerhout. Vanaf 2014 gold al een importverbod in de EU voor Coffea-planten uit Costa Rica en Honduras. Deze plant stond echter al in dat kantoor sinds 2007: het geeft goed aan hoe lang de ziekte onopgemerkt kan blijven. In dit geval werd een inspecteur van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) gealarmeerd door vergelende bladeren – en betrof het gelukkig een geïsoleerde vondst.
Vorig jaar bleek dat twee Nederlandse bedrijven besmette rozemarijnplanten uit Portugal geleverd hadden gekregen, waarna de planten werden vernietigd en gecontroleerd werd op cicaden. Na enige tijd werden de beperkende maatregelen weer opgeheven. In september 2018 werd ook in België xylella aangetroffen, op uit Spanje geïmporteerde olijfbomen in een tuincentrum in Roeselare.
Lang niet alleen olijfbomen lopen gevaar
Vanwege de eerste en desastreuze uitbraak in Italië associeert men de ziekte vooral met olijfbomen. Een gevaarlijke misvatting: de ziekte kan ruim 300 planten treffen. De NVWA noemt deze 13 waardplanten van de bacterie, waaronder dus ook geliefde tuinplanten:
- bezemstruik / Spaanse brem (Spartium junceum)
- citrus
- druif (Vitis vinifera)
- koffie (Coffea)
- lavendel (Lavandula angustifolia)
- maagdenpalm (Vinca)
- oleander (Nerium oleander)
- olijf (Olea europeae)
- perzik, nectarine (Prunus)
- roze maagdenpalm (Catharanthus roseus)
- rozemarijn (Rosmarinus officinalis / Salvia rosmarinus)
- struikveronica (Hebe)
- vleugeltjesbloem (Polygala myrtifolia)
Op de site van de EPPO (de Plantenbeschermingsorganisatie voor Europa en het gebied rond de Middellandse Zee) vind je deze alfabetische lijst met alle waardplanten van xylella. Een overzicht van de (tot eind 2020 bekende) waardplanten staat in dit (downloadbare) wetenschappelijke artikel van de European Food Safety Authority (EFSA).
Ook in lavendel kan de xylella-bacterie zitten. Schuimbeestjes zijn dol op deze plant. | Foto Getty Images
Xylella in Nederland: de kans & de gevolgen
Xylella floreert bij hoge temperaturen en een gebrek aan water. WUR verwacht daarom in Nederlandse buitenteelten geen of trage symptoomontwikkeling. Er hoeft echter maar een besmet plantje of stekje mee te worden genomen en dan kan het razendsnel – en waarschijnlijk eerst lange tijd onopgemerkt – gaan. De gevolgen zijn dan desastreus, zo blijkt uit de woorden van Marieke van Lent, NVWA-crisisadviseur plantgezondheid.
“Bij een uitbraak van Xylella fastidiosa moeten alle voor xylella gevoelige planten in een straal van minimaal 50 meter rondom een besmetting vernietigd worden. In een straal van 2.5 kilometer rondom een besmet gebied mag vier jaar lang geen vatbare plant meer vervoerd worden: het gebied gaat in quarantaine.Geen nieuwe planten in de tuin dus, maar ook geen handel voor tuincentra, telers en geen export.”
Dit kun je doen om een uitbraak te voorkomen
In onderstaande video van de NVWA wordt uitgelegd wat je als particulier kunt doen om een uitbraak te voorkomen. Het komt erop neer dat je planten in Nederland en België zelf moet kopen of kweken. Neem vooral géén planten of stekjes mee vanaf je vakantie-adres. De symptomen zijn vaak pas na lang te zien dus je weet simpelweg niet of je een geïnfecteerde plant meeneemt – met alle risico’s van dien.
Nog een bedreiging voor de Nederlandse natuur: de letterzetter. Een kever die het heeft voorzien op naaldbomen.
Bronnen: o.a. ANP, NVWA, WUR
Foto’s: Mart van der Zwan | Getty Images (ook de foto bovenaan)
Meer lezen
- Kijk hier de aflevering van Nieuwsuur terug over de xylella-bacterie.
- Waar en wanneer precies xylella-uitbraken werden geconstateerd in de EU lees je op deze website van de Europese Commissie.
- De experts van Wageningen University & Research zetten hun kennis over plantpathogene bacterieziekten in voor de detectie en herkenning van de xylella- bacterie en later mogelijk ook de beheersing ervan. Hier lees je hun antwoorden op 10 vragen over xylella.
