Eiders zijn bijzondere eenden. Met hun krachtige snavel beitelen ze moeiteloos schelpen uit mosselbanken, het vrouwtje vast tijdens de broedtijd een maand en vormt in de zomer met andere vrouwtjes crèches met tot wel 150 pullen. De schelpdierenstand maakt ze echter kwetsbaar. Vogelonderzoeker De Boer volgt de eiders al ruim twintig jaar en weet er alles van.
Wie weleens op de Waddeneilanden komt of in de Zeeuwse delta, moet haast wel eidereenden hebben gezien – of eiders, zoals ze tegenwoordig door vogelaars worden genoemd. Het zijn werkelijk joekels van eenden, waarvan de mannetjes ook nog eens opvallend gekleurd zijn: zwart-wit, met een enorme snavel. Sinds begin deze eeuw worden deze eenden nauwlettend in de gaten gehouden, nadat hun aantal halverwege de jaren 90 ineens sterk afnam. Dat tellen gebeurt door Carl Zuhorn, boswachter bij Staatsbosbeheer, en Peter de Boer, senior veldmedeweker bij Sovon Vogelonderzoek Nederland.
Noodlottige darmparasiet
De Boer: “Dat tellen is een ingewikkelde klus, omdat eiders ondanks hun grootte en uiterlijk moeilijk te tellen zijn. De verhouding tussen mannetjes en vrouwtjes is scheef: er zijn gemiddeld twee keer zoveel mannetjes. Daarom worden ieder voorjaar vier tellingen uitgevoerd om uit te rekenen hoeveel vrouwtjes ongeveer gaan broeden.”
Maagonderzoek wees uit waarom deze eenden in de negentiger jaren in aantal achteruitgingen. “Ze moesten noodgedwongen overstappen op strandkrabben als voedsel, en die bleken een darmparasiet mee te dragen, die ze noodlottig werd”, legt De Boer uit. “Hun hoofdvoedsel bestaat gewoonlijk uit mossels en kokkels, maar die waren door overbevissing juist op de Waddenzee verdwenen.
Populatie stabiel
Gelukkig gaat het inmiddels door beschermende maatregelen weer wat beter met de schelpdierenstand, al wisselt dat per soort. Dit jaar zien we zelfs weer veel clusters mosselzaad op de Waddenzeebodem. De broedvogelstand was in die tijd 10.000 paar, na een jaarlijkse afname van 3 procent lijkt de stand nu te stabiliseren rond de 3.500 paar.” De Boer doet sinds 2001 onderzoek naar eiders op Vlieland. “Voor vogelringers eigenlijk best saaie vogels, want het is een van de extreemste standvogels onder de eenden, durf ik wel te zeggen. De meeste verplaatsen zich niet meer dan een paar honderd meter van hun broedplek. De verst geringde eider op Vlieland kwam terecht op Griend, iets verderop in de Waddenzee.
Gevaarlijke tocht
Verder zijn het buitengewoon interessante vogels. “Een vrouwtje bijvoorbeeld weegt voordat ze gaat broeden 2,5 kilo, een maand later nog maar 1,5 kilo. Ze vast die weken en drinkt alleen water en een ei weegt 100 gram, aldus De Boer.” In het met zacht eiderdons gevoerde nest legt ze 5 tot 7 eieren. Die komen na ongeveer 28 dagen broeden uit waarna de vrouwtjes hun jongen meteen meenemen naar zee. Onderweg lopen de pullen een enorm risico om gepakt te worden door bruine kiekendieven, zilver- en mantelmeeuwen. Maar eenmaal op zee vormen de vrouwtjes samen crèches waarin ze elkaars jongen beschermen.
Enorme crèches
Ze vormen dan groepen tot wel 150 stuks! En grappig genoeg duiken die gitzwarte donsballetjes al vanaf dag één onder. Tenminste: dat proberen ze. Ze zijn dan nog zo licht, dat ze meteen weer omhoog ploppen. Later gaat het steeds beter om dieper onder water te gaan. Ze vinden vrijwel direct al zelf voedsel. In het begin leven ze vooral van piepklein mosselzaad en andere beestjes die ze in de bodem tegenkomen. “Aan de punt van hun snavel hebben ze een verdikking van hoorn. Als ze groter worden, kunnen ze met die enorm grote en sterke snavel ook grotere mossels letterlijk losbeitelen uit de mosselbanken. Of kokkels, hun andere favoriete voedsel bij ons voor de kust. Die schelpen slikken ze in hun geheel in. Echt waar. Hun maagspier is zo sterk, dat ze die schelpen met inhoud letterlijk verpulveren. Het gruis poepen ze uit. Wandel een keer langs de waddendijk waar ze vaak zitten, dan zul je die poep met gruis overal tegenkomen.”
Meer lezen over deze buitengewoon interessante eend? In het decembernummer van Roots staat een uitgebreide reportage met prachtige foto’s.
Vind je vogels kijken leuk, dan is het Roots Vogelmagazine zeker iets voor jou!
Nu ook te zien en te horen: pronkende brilduikers!
Foto bovenaan: eider mannetje, foto Els Nijhuis
