Soms is het een klein V’tje van een klein groepje ganzen en soms is het een formatie van formaat. Dan vliegen tientallen of zelfs honderden ganzen bij elkaar, keurig in het gelid. Waarom vliegen trekvogels in V-formatie? Dat heeft alles te maken met aerodynamische efficiëntie. Daar kwamen onderzoekers zo’n 15 jaar geleden achter toen ze pelikanen die over een meer vlogen onderzochten. Ze ontdekten dat de voorste vogel een veel hogere hartslag had dan de rest van de pelikanen in de formatie. Dat duidde erop dat de voorste vogel meer energie kwijtraakt.
Trekvogels in de bekende V-formatie (foto: Pixabay).
In 2014 bewezen Engelse onderzoekers deze theorie met een wetenschappelijk onderzoek naar heremiet-ibissen. Ze rustten de ibissen uit met speciale dataloggers op de rug van de vogels, waarmee ze precies de positie en vleugelslag konden meten. En wat bleek? De typische V-vorm bespaart de vogels inderdaad veel energie. Hoe? Omdat de vogels hun vleugelslagen precies afstemmen op die van de vogel die voor ze vliegt. Dat werkt zo. Als een vogel met z’n vleugels slaat, ontstaan er ronddraaiende wervelingen van lucht vanaf de punt van de vleugel. Als de vogel die erachter vliegt, exact op de juiste plek vliegt, krijgt hij gratis en voor niets een zetje mee van de opstuwende luchtdrukverplaatsing. Daardoor hoeft het dier zelf minder hard met zijn vleugels te slaan.
Precies goed
De onderzoekers zagen nog iets bijzonders. Want om maximaal van die luchtwervelingen te kunnen profiteren, moet een vogel precies op de juiste afstand achter z’n voorganger vliegen. Omdat de vleugelslag op en neer gaat, moet de vogel ook zélf precies op het goede moment met zijn vleugels slaan. Wat het goede moment is, hangt weer af van de afstand tussen de vogels. De perfecte afstand en timing luisteren daarom nogal nauw. Dus, ook al ziet het er zo simpel uit, het vliegen in een V-formatie is een aardig complexe bedoening.
Wisseling van de wacht
Als achterste vlieger heb je de meeste energievoordelen. Maar hoe zit dat met de voorste? Die heeft het inderdaad het zwaarst en de positie direct achter de voorste, is ook vrij pittig. Daarom wisselen de V-vliegers telkens hun plek netjes af, zodat voor alle vogels in de formatie de moeite eerlijk wordt verdeeld. Eigenlijk net zoals wielrenners die elkaar afwisselen tijdens een etappe zodat ze in elkaars slipstream kunnen rijden. De energiebesparing is overigens direct een verklaring waarom ganzen niet in hun uppie reizen: dan zou elke vogel als het ware altijd ‘voorop’ vliegen. En dat kost een hoop energie.
Filmtip
Aan de hand van fraaie luchtopnamen laten onderzoekers zien waarom ibissen (en ook heel veel andere vogels) tijdens de trek in formatie vliegen.
