Voor veel vogelaars is de knobbelzwaan niet meer dan een parkdier, maar stadsecoloog Ton Eggenhuizen en zwanenonderzoeker Jan Beekman zijn juist in de ban van deze sierlijke, sneeuwwitte vogel. Roots sprak met ze. Hierbij 6 interessante feiten over de knobbelzwaan.
1 Binken met bulten
Boven de snavel van de knobbelzwaan zit een knobbel die vooral dient als ornament. Die knobbel bestaat uit vetweefsel en zegt iets over de leeftijd en de conditie van de vogel. Hoe ouder de zwaan, des te groter de knobbel. Bij vrouwtjes groeit de knobbel door tot 8 jaar, bij mannetjes kan de bult tot hun 15e jaar doorgroeien. Ecoloog Jan Beekman: “Sommige mannetjes hebben een enorme toeter en daarmee laten ze zien dat ze een hele bink zijn.”
2 Beter water
In Nederland is de waterkwaliteit de afgelopen jaren sterk verbeterd. In de grote wateren van Nederland groeien daardoor weer meer waterplanten die de knobbelzwanen kunnen eten, zoals kranswieren en fonteinkruiden. Daardoor blijven de dieren tegenwoordig in de zomer en ook de herfst langer in deze gebieden en zijn ze voor hun voedsel minder afhankelijk geworden van graslanden.
3 Eeuwige trouw?
Zwanen vormen het symbool voor eeuwige trouw en liefde. “Dat beeld klopt gedeeltelijk”, zegt stadsecoloog Ton Eggenhuizen. “Knobbelzwanen zijn in ieder geval zeer plaatstrouw, ze keren graag terug naar hetzelfde territorium. Uit ons ringonderzoek blijkt echter dat ze niet eeuwig trouw aan elkaar zijn. Scheidingen komen voor.” Onderzoeker Jan Beekman vult aan: “95 Procent blijft voor het leven bij elkaar. Maar als een partner sterft, gaat de ander wel op zoek naar een nieuwe partner. Soms gebeurt dat zelfs in hetzelfde broedseizoen. Er zijn ook vrouwtjes die soms wel vijf mannen in hun leven verslijten.”
4 Zwanendans
De balts en de paring zijn een toonbeeld van tederheid; dat kun je het zelf zien in het veld. Of beter gezegd: op het water, want daar gebeurt het. Het mannetje en vrouwtje bewegen simultaan, ze poetsen hun veren een beetje, draaien wat om elkaar heen, hun nekken vormen een ‘hartje’, ze draaien weer, hun kopjes gaan vaker onder water en dan ineens klimt het mannetje op het vrouwtje. “Hij pakt het vrouwtje met de snavel in de nek om haar koppie boven water te houden, anders drukt hij haar onder water, en dan paren ze”, legt ecoloog Jan Beekman uit. “En dan komt het mooiste: als de paring na 5 tot 10 seconden klaar is komen ze samen omhoog en maakt het mannetje knorgeluiden en het vrouwtje maakt een hoog piepend geluid. Dat geluid gaat je door merg en been, het is ontzettend mooi. Het hele ritueel duurt 1 tot 2 minuten, daarna gaan ze gewoon weer eten.”
5 Zestig seconden
Zwanen eten zowel land- en waterplanten. Ze eten per dag ruwweg 1,5 tot 2 kilo vers ‘groen’. Ze zijn dol op gras. Ter vergelijking: twintig zwanen eten ongeveer evenveel gras als één koe. Regelmatig zie je zwanen met de kop onder water. Als ze met hun lange hals net niet bij de bodem kunnen om wortelstokken en knolletjes te eten, kantelen ze hun lijf en hangen ze als een dobber ondersteboven in het water. Dit wordt grondelen genoemd. Ze kunnen ongeveer 40 tot 60 seconden onder water blijven.
6 Hoe oud wordt een knobbelzwaan?
Knobbelzwanen worden gemiddeld 7 jaar oud, maar in uitzonderlijke gevallen halen ze 30 of zelfs 40 jaar. De belangrijkste doodsoorzaken zijn ziekte, verzwakking en ongelukken met hoogspanningskabels of verkeer. Ook de jacht is een doodsoorzaak. Benieuwd hoeveel knobbelzwanen er zijn in Nederland? Hier vind je de cijfers.
P.S.: zelf ook foto’s maken van zwanen? Zo doe je dat…
Foto’s: Jan Vermeer
