Nu te zien en te horen: de havik

Hij is ultrasnel en megasterk, én hij momenteel te zien en te horen: de havik. In februari en maart is het namelijk paartijd bij de haviken. Ze roepen veelvuldig en maken opvallende baltsvluchten.

De havik komt voor in grote delen van Europa. Deze krachtige roofvogel leeft het hele jaar min of meer in hetzelfde gebied. In dat gebied is zowel in de zomer als de winter voldoende voedsel aanwezig, en er is een geschikte plek om te broeden. Hoewel ze jarenlang hetzelfde territorium bezetten, is het geenszins makkelijk een havik te zien.

Opvallende baltsvluchten: van cirkelvlucht tot duikvlucht

In maart maak je de meeste kans mannetje en vrouwtje havik te zien: beiden maken opvallende baltsvluchten boven hun broedgebied. Dat doen ze op verschillende manieren.

• Een cirkelvlucht boven het territorium met een langzame vleugelslag, waarbij de onderstaartveren zijn uitgezet. Daardoor zie je onder de staart een soort van witte bol met veren.
• Hoge acrobatische duikvluchten door het mannetje, om het vrouwtje te imponeren
• Veel geluid: het mannetje laat regelmatig een opvallend klaaglijk en buizerdachtig ‘klie-jèh’ horen.

Monogame nestbouwers

Na de baltstijd zul je de haviken nauwelijks meer zien; ze bouwen dan aan een enorm nest. Dat doen ze samen, doorgaans op zo’n 10 tot 20 meter hoogte. Vaak bevindt dat nest zich vlak naast de stam van een naaldboom. Zolang er met geen van beide vogels iets gebeurt, vormen mannetje en vrouwtje havik een paar voor het leven.

Takkelingen

Meestal legt het vrouwtje zo’n 2 tot 5 eieren, die vooral zij uitbroedt. Dat doet ze vrijwel vanaf het eerste ei, maar toch komen alle eieren na zo’n drieeëneenhalve week tegelijkertijd uit. De jongen blijven daarna vier weken op het nest, waarna ze een voor een het nest verlaten.

In eerste instantie verblijven ze vooral op de takken rond het nest (als zogenaamde ‘takkelingen’), daarna zwerven ze nog enkele weken in steeds grotere kringen rond de broedplek. Deze jonge haviken zijn schitterend om te zien: bruin gekleurd met grote donkerbruine druppels op de borstveren. Pas wanneer ze een jaar of drie zijn krijgen ze zelf jongen. Tot die tijd gaan ze aan de zwerf, zowel in de buurt van het nest als daarbuiten.

Bekijk hier een filmpje van haviken en hun kroost.

Wat eet een havik? De naam zegt het al

De namen havik, habicht (Duits) en hawk (Engels) zijn afgeleid uit de oude taal en betekenen zoveel als ‘iets wat vastgrijpt, beetgrijpt of pakt’. Hierin blinken haviken uit. Menig vogel of haas kan het schudden als de havik het op ze gemunt heeft.

Haviken vangen vooral prooien die veel voorhanden zijn. In West- en Midden-Europa stads- en houtduiven, maar ook konijnen en eekhoorns. In Spanje vooral (rode) patrijzen en konijnen. Verder: (post)duiven, watervogels (eenden/koeten), gaaien, lijsters, spreeuwen, eksters, kraaien, ransuilen, hazen, eekhoorns en muizen.

3x weetjes over de havik

Rode ogen
De iris van een volwassen havikman is rood. Hoe ouder de vogel, hoe feller het rood.
Mantelen
Wanneer de prooi geslagen is, maakt de havik zich nog groter dan hij al is door zijn vleugels en staart uit te spreiden. Dit heet ‘mantelen’.
Staartbol
Haviken hebben een karakteristieke rechtopzittende houding. Het mannetje toont zijn opvallend witte onderstaartdekveren. In de baltsvlucht zet hij deze helderwitte onderstaartdekveren op tot een duidelijke bol.

Het geluid van de havik

Het geluid van de havik laat zich het best omschrijven als ‘gekekker’. Zijn alarmroep klinkt als een indringend ‘kjee kjee kjee’. De lokroepis een melancholiek en fibrerend ‘klie-jèh’. Hoe dat precies klinkt, hoor je in deze aflevering van de Roots-podkast Notenkrakers.

Havik versus sperwer: dit zijn de verschillen

Haviken en sperwers lijken best veel op elkaar, maar er zijn wel degelijk herkenbare verschillen.

• De havik is veel groter en krachtiger dan de sperwer
• Naar verhouding heeft de havik langere vleugels en een iets kortere staart dan de sperwer. De sperwer heeft meer ronde vleugels.
• Recht van onderen gezien toont de havik een S-bocht in de achterrand van de armvleugel.
• De kop van een havik steekt veel verder uit dan bij sperwer.
• De vlucht van de havik is iets kraaiachtiger en krachtiger met langzamere vleugelslagen dan die van de sperwer.
• Van dichtbij is bij de havik een duidelijke witte wenkbrauwstreep zichtbaar.
• Een havik zit rechtop, een sperwer meer naar voren gebogen.

Paspoort van de havik

Naam: havik.
Wetenschappelijke naam: Accipiter gentilis.
Lengte: 48-61 cm.
Spanwijdte: 89-117 cm.
Gewicht: man circa 720 gr, vrouwtje 1130 gram.
Kenmerken: stuk forser dan sperwer, bredere vleugels, langere staart. Volwassen vogels donkergrijs van boven en duidelijke witte wenkbrauwstreep. Jonge vogels geelbruin met lengtestrepen (druppels) op borst en buik.
Vlucht: krachtig en snel. Cirkelt ook op thermiek.
Geluid: alarmroep indringend ‘kjee kjee kjee’. Lokroep melancholiek en fibrerend ‘klie-jèh’.
Broedplek: vorktak op 10-12 m hoogte. Bouwt nest zelf van takken en verse twijgen.
Broedtijd: vanaf maart, april. 3-4 eieren. 35-38 dagen. Jongen blijven 35 dagen in het nest en tien dagen in de buurt.
Leefgebied: bossen in open landschap.
Voedsel: vogels, zoogdieren.
Waar te zien: bijna overal in Nederland en België, minder op de Wadden.
Voorkomen: pure standvogel. Jonge vogels zwerven uit. Aantal broedparen in Nederland schommelt tussen de 1950-2400, in Vlaanderen rond de 450.

Meer weten over vogels?

• Bestel de nieuwste lente-editie van Roots Vogelmagazine.
• In elke tuin komen vogels op bezoek, ook in tuinen in steden. De laatste decennia trekken steeds meer vogelsoorten naar de stad – doordat er meer roofvogels jagen in het buitengebied, maar ook omdat in woonwijken steeds meer groen wordt aangeplant. Als je je tuin vogelvriendelijk inricht, zullen ze jouw ‘groene oase’ ook snel ontdekken. In het boek ‘Vogels in onze tuin’ lees je welke soorten je in de tuin kunt aantreffen en hoe je er nog meer naar je tuin kunt lokken.
• Wie kent de torenvalk niet? Het is dé roofvogel die je geregeld langs de kant van de weg ziet ‘bidden’. Ofwel stil in de wind hangt, op zoek naar een prooi. Helaas gaat het ronduit slecht met deze muizeneter. Daarom hebben Vogelbescherming en Sovon Vogelonderzoek Nederland 2025 uitgekozen tot Jaar van de torenvalk.

Tekst: Paul Böhre
Foto bovenaan: Getty Images