In de zomer vliegen ze volop rond, zwaluwen, maar hun ‘vertrektijd’ nadert rap. Welke soorten zwaluwen zijn er eigenlijk, en wanneer zijn zwaluwen in Nederland? Van oeverzwaluw tot huiszwaluw, déze soorten komen voor in Nederland.
In Nederland en België komen 3 soorten zwaluwen voor: de huiszwaluw, de boerenzwaluw, en de oeverzwaluw. De gierzwaluw behoort tot de gierzwaluwachtigen en is meer verwant aan de kolibri. En dan heb je ook nog de mysterieuze nachtzwaluw, maar dat is géén echte zwaluw: hij behoort tot de nachtzwaluwachtigen.
De 3 soorten zwaluwen: van huis- tot oeverzwaluw
De boerenzwaluw
Paspoort van de boerenzwaluw
Wetenschappelijke naam: Hirundo rustica.
Lengte: 21 cm.
Spanwijdte: 32-35 cm.
Gewicht: 16-25 g.
Kenmerken: de fraaiste en soepelste zwaluw. Bovenzijde blauwglanzend zwart, donkerrode kin, keel en voorhoofd, onderzijde wit tot oranjebruin, blauwzwarte borstband. Kenmerkende, diepgevorkte staart.
Vlucht: vliegt laag tijdens voedsel zoeken, kan makkelijk draaiend en kerend rond obstakels.
Geluid: luidruchtig. Maakt zowel in de vlucht als in zit deze kwetterende geluiden die af en toe worden onderbroken door holle triller. Andere roepen zijn nasaler. Beluister het geluid van de boerenzwaluw hier in de Roots podcast Notenkrakers.
Voedsel: insecten (vooral muggen)
Voorkomen: komt voor op alle continenten. Broedt in heel Europa, zelfs tot voorbij de poolcirkel, alleen niet op IJsland. Zomergast in Nederland.
Broedtijd: mei-augustus
Broedplek: metselt een nest van klei en leem, vaak op randen en richels in bij voorkeur stallen met vee. Maar ook onder bruggen en afdaken. Voorwaarde: kunnen in- en uitvliegen.
Aantal eieren per nest: 4/5 eieren, die na 15 dagen uitkomen.
Leeftijd: kan 16 jaar oud worden, wordt gemiddeld 2 jaar.
Aantal broedparen in Nederland: 250.000-340.000 (2018-2020, zie Sovon).
Geschat maximum doortrek: 50.000-200.000 (2008-2012, zie Sovon).
Status op de Rode lijst: gevoelig.
Geduchte vijand van de boerenzwaluw: de boomvalk
Als boerenzwaluwen een roofvogel in de buurt ontdekken, reageren ze daar fel op. Dan vliegen ze ineens heel dicht bij elkaar en maken ze nog meer opgewonden kwettergeluidjes. De oudervogels zijn bepaald niet bang uitgevallen: boerenzwaluwen achtervolgen rustig een sperwer in plaats van andersom. Boomvalken vormen wel een serieus gevaar. Die jagen maar al te graag op de nog onervaren jongen, die een makkelijke prooi vormen voor deze supersnelle jagers.
Help de boerenzwaluw
Landbouwers en andere boerderijbewoners kunnen stallen aantrekkelijker maken door latjes, broedplankjes of kunstnesten aan te brengen op plaatsen waar marters of katten niet bij kunnen. In de maanden april en mei hebben de boerenzwaluwen behoefte aan een modderpoel; tot die tijd volstaat een nat karrenspoor.
Wanneer in Nederland?
De terugkerende boerenzwaluwen zijn afhankelijk van wat warmer weer; per vierkante meter moeten genoeg vliegen en muggen in de lucht aanwezig zijn om te kunnen overleven. Staat er in de loop van maart een paar dagen achtereen een warme zuidenwind, dan verschijnen de eerste boerenzwaluwen uit het zuiden soms al eind maart of begin april. De meesten arriveren in april-mei. Lees meer over de door- en najaarstrek op stats.sovon.nl.
De huiszwaluw
Paspoort van de huiszwaluw
Wetenschappelijke naam: Delichon urbicum.
Lengte: 14 cm.
Spanwijdte: 26-29 cm.
Gewicht: 15-21 g.
Kenmerken: vrij kleine, compacte zwaluw. Korte, gevorkte staart. Helderwitte stuit. Zwarte vleugels en glanzende, blauwzwarte bovendelen. Onderzijde, borst en keel wit. Jonge vogel heeft vuilwitte keel, borst en flanken en dofzwarte bovendelen.
Vlucht: vliegt hoog, met snelle, fladderende vleugelslag, afgewisseld met glijvluchten.
Geluid: droge ratel, rollend ‘prrrit’. Zang zacht, brabbelend gekwetter.
Voedsel: vliegende insecten (vooral muggen), die ze doorgaans op grotere hoogte vangen dan boerenzwaluwen.
Voorkomen: komt in heel Europa voor en overwintert in Afrika, ten zuiden van de Sahara. Zomergast in Nederland.
Broedplek: metselt een nest van klei en zand, met een kleinere opening dan de nesten van de boerenzwaluw.
Broedtijd: mei-augustus
Aantal eieren per nest: 4-5, die na 13-16 dagen uitkomen. Beide ouders broeden.
Leeftijd: kan 15 jaar oud worden, wordt gemiddeld 2 jaar.
Aantal broedparen in Nederland: 85.000-120.000 (2018-2020, zie Sovon).
Geschat maximum doortrek in Nederland: 50.000-200.000 (2008-2012, zie Sovon)
Status op de Rode lijst: gevoelig.
Help de huiszwaluw
Stel dakrenovaties uit tot na het broedseizoen (september), zodat de vogels niet worden gestoord in hun broedactiviteit. Met een kunstnest speciaal bedoeld voor huiszwaluwen vindt de vogel sneller een ideale broedplek onder je dak. Plaatst zo’n nest niet aan de zuid- of westkant van de woning of op een plek waar de aanvliegroute belemmerd wordt door bijvoorbeeld hoge bomen. Creëer buiten een modderpoel en plaats eventueel wat stro, zodat de vogel continu toegang heeft tot voldoende nestmateriaal.
De meeste kans heb je als er al een kolonie in de buurt is. Uit onderzoek blijkt dat op zulke plaatsen de huiszwaluw één op de drie kunstnesten daadwerkelijk gebruikt. Wie overlast heeft van insecten doet er goed aan zo’n nest te plaatsen.
Check ook deze tips van de Vogelbescherming om de huiszwaluw te helpen.
Huiszwaluw weetje: wel 9.000 insecten per dag
De huiszwaluw voedt zich met enorme hoeveelheden insecten die hij uitsluitend tijdens het vliegen uit de lucht plukt, vooral muggen. Tijdens de nestperiode van de jongen vangt een echtpaartje wel 9.000 insecten per dag. Meestal jaagt een huiszwaluw op grotere hoogte dan de boerenzwaluw.
Wanneer in Nederland?
De eerste Huiszwaluwen verschijnen eind maart, maar de meerderheid komt aan in april en mei. Lees meer over de door- en wegtrek op stats.sovon.nl.
De oeverzwaluw
Paspoort van de oeverzwaluw
Wetenschappelijke naam: Riparia riparia.
Lengte: ca. 12 cm.
Spanwijdte: 27-29 cm.
Gewicht: ca 14 gram.
Kenmerken: de kleinste van de oeverzwaluwfamilie. Overwintert in de Sahel en is vaak de eerste vogelsoort die weer terugkeert. Zijn vleugels zijn donker en zijn buik is wit. Heeft een bruine keelband en pootjes met kwastjes om te graven.
Vlucht: zweeft rank en rechtlijnig, scheert graag met zijn bek open over de grond of het water om voedsel te vergaren.
Geluid: luide, schelle, droge roep. Hij tsjirpt meer dan dat hij zingt en zijn alarmroep klinkt als ‘broe-iet’.
Voedsel: kleine boven het water vliegende insecten zoals mugjes en vliegjes.
Voorkomen: de oeverzwaluw komt in heel Europa als broedvogel voor, uitgezonderd IJsland.
Broedplek: graaft een gang in een steile wand van zand of leem.
Broedtijd: april, soms later in het seizoen nog een keer (vaak in een andere kolonie).
Aantal eieren per nest: 4-5 eieren, die na 14-17 dagen uitkomen.
Leeftijd: kan 10 jaar oud worden, wordt gemiddeld 2 jaar.
Aantal broedparen in Nederland: 27.500-36.500 (2023, zie Sovon), in België 2000 (2018).
Geschat maximum doortrek: 2000-10.000 (2008-2012, zie Sovon).
Status op de Rode lijst: niet bedreigd.
Oeverzwaluw-weetje
Voordat de oeverzwaluwen weer vertrekken naar het zuiden gebruiken ze vaak grote rietvelden als gemeenschappelijke slaapplek.
Wanneer in Nederland?
De eerste oeverzwaluwen verschijnen in maart, de grootste aantallen keren terug van eind maart tot in juni. Zie meer op stats.sovon.nl.
Meer lezen
- Bekijk hier een filmpje met nestopnames van zowel het vrouwtje als mannetje nachtzwaluw.
- Prachtplaat, deze boerenzwaluwen in actie.
- Trekvogels, de 5 meest gestelde vragen en antwoorden. Wat is het beste tijdstip, wanneer trekken ze, hoe maken ze een route? Lees het hier.
Tekst: Marloes Blom, Paul Böhre, Monique van Klaveren
Foto bovenaan: Getty Images
