Wandelen in Westerkwartier: door een landschap vol kamertjes

Groningen: dan denk je aan uitgestrekte weilanden of akkers. En niet aan kleine weides, omsloten door houtsingels. Daarom zijn de Doezumermieden en Polder de Kale Weg in het Westerkwartier zo verrassend. Alle vooroordelen gaan tijdens deze nieuwe Roots-wandeling overboord.

Met de kronkels van het riviertje De Lauwers beweegt ook een klein natuurgebied van Staatsbosbeheer mee. Als je door je oogharen op de kaart kijkt en de grillige uitsparingen her en der wat gladstrijkt, heeft het natuurgebied echter min of meer de vorm van een dikke apostrof. De Lauwers houdt de noordkant in het gelid. Het riviertje ontspringt op nog geen kilometer en mondt uit bij Zoutkamp in het Lauwersmeer. Het is een grensriviertje. De gehele route voert door de provincie Groningen, maar over het slechts anderhalve meter brede stroompje kun je zo naar Friesland fierljeppen.

Dit Groningse Westerkwartier en de Friese aangrenzende Noardlyke Fryske Wâlden kenmerken zich door houtsingels en weides. De houtsingels (vandaar de naam ‘Wouden/Wâlden’) zijn aangelegd door boeren die wilden voorkomen dat hun vee over diverse landerijen ging zwerven. Als veekering dus, met veel stekelstruiken.

Petgaten

Het Westerkwartier heeft als kers op de taart petgaten. “Noem het geen sloten, hoor”, waarschuwt boswachter Marieke de Boer. “Een sloot is meestal smal, lang en recht en voert water af, maar een petgat is vaak wat breder. De oorsprong is ook totaal anders. Het is een watertje dat ontstaan is dankzij de lokale inwoners die tussen 1900 en 1940 voor eigen gebruik turf gingen afsteken. Omdat De Lauwers een getijderivier was in open verbinding met de zee, bleek die turf tamelijk zout en slecht brandbaar te zijn. Dus van uitgebreide winning zoals in de Peel in Brabant is hier nooit sprake geweest. Maar als je de grond afgraaft en het grondwaterpeil is hoog, dan loopt zo’n kuil vanzelf vol. En zo bleven er petgaten achter.”

Heerlijk concert

Sommige petgaten zijn flink verland en zien eruit als smalle broekbosjes. De stammen van de elzen en wilgen staan met hun voeten tussen de wateraardbei in het water. Samen met de ooit door boeren aangelegde houtsingels om kleine weides zorgen ze voor een beschut kamertjeslandschap. Daarnaast zijn alle bosjes van groot belang als vogelschuilplaats. Heggenmussen, koolmezen, pimpelmezen, merels, groenlingen en de koekoek doen vaak in mei een soort wedstrijd: wie kan het hardste fluiten of kwetteren? Een heerlijk concert als je ter afwisseling van de bosjes in de beschutte weitjes door het hoge gras struint.

Een hoog, stabiel waterpeil is nodig om de nattigheid en deze typerende natuur te handhaven. In de Doezumermieden staat het al hoog, maar in de Polder de Kale Weg gaat de provincie Groningen het waterpeil nog wat opschroeven. Van oudsher was het hier namelijk allemaal nogal nattig.

Het water kwam volgens de boswachter van drie kanten: de Lauwers die overstroomde, door regenval en kwelwater. “Die laatste twee verhogen ook nu het waterpeil nog steeds vanzelf, al is het kwelwater inmiddels wel flink afgenomen. Waterdichte schoenen of laarzen zijn best handig, want anders heb je zo natte voeten. De drassigheid komt doordat we aan de rand van het Drents plateau zitten, een hoogvlakte die ontstaan is tijdens de voorlaatste ijstijd. Dat is net een omgekeerd soepbord. De ontwatering gaat hierdoor minder snel, wat een hogere grondwaterstand oplevert. Het scheelt wel een paar meter met Drenthe en met het Hogeland van Groningen. Bovendien is de ondergrond kleiig dankzij de vroegere kleiafzettingen van de getijderivier de Lauwers. Dus zo loopt het minder snel weg. Tussen twee haakjes: daardoor golven de weilandjes langs het riviertje ook een beetje. Als je er oog voor hebt, valt het je opeens op.”

Wandel zelf in het Westerkwartier

Zin om zelf deze bijna 10 km lange route te wandelen? Download de gratis gps-track van de route via onze website. De complete reportage, de routekaart en de beschrijving staan in het nieuwe meinummer van Roots. Deze bestel je eenvoudig en snel online. Bekijk hieronder het filmpje dat Bart Volbeda maakte van de route.

Video: Bart Volbeda

Meer wandelinspiratie

• Ten oosten van het Overijsselse Vasse vind je bronnen, beekdalen en bulten. Volgens wandelredacteur Daniël Mulder, die deze wandelroute heeft uitgezet, vind je in dit glooiende voorjaarslandschap vol bloemen en vochtige hooilandjes talloze onverharde zandpaadjes. Wandelsucces verzekerd.
• In De mooiste VLINDER- & VOGELWANDELINGEN van Nederland vind je 16 wandelroutes door de meest vogel- en vlinderrijke natuurgebieden van Nederland. Van het Friese weidegebied tot de heuvels in Limburg en van het coulisselandschap in de Achterhoek tot de duinen langs de Noordzee.

Tekst: Monique van Klaveren Foto’s: Marcel van Kammen